موزه هایی برای كودكان (بخش دوم)

نويسنده : مانا سلطانپورتاريخ: 1394/05/20

در ادامه مطالب قسمت نخست در باب تعریف موزه كودكان و كاركردهای مهم این موزه‌ها به معرفی برخی از موزه‌های مناسب برای كودكان در ایران می‌پردازیم .لازم به ذكر است، در ایران كمتر می‌توان نشانی از موزه كودك و نوجوان در معنای تخصصی خود یافت و در میان موزه‌های موجود، برخی به دلیل پرداختن به موضوعات مشترك مورد علاقه میان بزرگسالان و كودكان و بدون رعایت استانداردهای موزه كودك و نوجوان دارای مخاطبان كودك و نوجوان هستند، نظیر موزه‌های حیات وحش، صنایع هوایی و ... و برخی دیگر نیز تنها با اختصاص بخشی كوچك از موزه به كودك و نوجوان یا برگزاری دوره‌ای كارگاه‌ها و برنامه‌های مختص كودكان و نوجوانان در مناسبتهای مختلف پذیرای این گروه سنی مهم از جامعه می‌باشند.

1. مجموعه نمایشگاه‌های بنیاد ایران‌شناسی

مجموعه نمایشگاه‌های ایران ‌شناسی در بنیاد ایران‌شناسی با شش سالن طبیعت ایران، مردم ایران، فرهنگ ایران، سالن ادبیات، سالن خط و اسناد و مجموعه نمایشگاه نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای و عاشورائی از سال 1388 با هدف آشنایی عموم افراد به ویژه گروه‌های دانش‌آموزی و مخاطبان كودك و نوجوان جهت ارتقاء دانش ایران‌شناسی، آغاز به كار كرد و تا به امروز پذیرای علاقمندان است.

از میان شش سالن این مجموعه چهارسالن طبیعت ایران، مردم ایران، فرهنگ ایران و سالن ادبیات دارای جذابیت‌های تجسمی و موضوعی برای گروه‌های سنی كودك و نوجوان می‌باشند اما دو سالن خط و اسناد و مجموعه نمایشگاه نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای و عاشورائی به دلیل تخصصی بودن مطالب و موضوع، مناسب گروه سنی كودكان نبوده و پذیرای بازدیدكنندگان گروه‌های سنی بالاتر در مقاطع راهنمایی و دبیرستان می‌باشند.

2. موزه آثار طبیعی و حیات وحش ایران

این موزه در سال 1372 در منطقه دارآباد تهران و به منظور آشنایی با میراث فرهنگی و شناخت محیط زیست و حیات وحش ایران افتتاح شده است و دارای بخش‌هایی نظیر بخش آبزیان، پرندگان و پستانداران، بخش زمین‌شناسی، سالن پروانه‌ها و كارگاه تاكسیدرمی می‌باشد كه در بخش اخیر كارگاه‌های لمس حیوانات زنده و بسیاری دیگر از برنامه‌های مورد علاقه كودكان با محوریت آشنایی با محیط زیست و اهمیت حفاظت از حیات وحش و محیط زیست ایران برای گروه‌های دانش‌آموزی بازدید كننده در ایام جشنواره كودك و طبیعت برگذار می‌گردد.

3. موزه تاریخ كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان:

این موزه كه یكی از معدود موزه‌های ویژه كودك و نوجوان است، به منظور حفظ دستاورد های فرهنگی، تاریخی - اسلامی و با هدف ترغیب كودكان و نوجوانان به مطالعه و شناخت بهتر تاریخ و وقایع تاریخی از سال 1365 فعالیت خود را آغاز کرد و با معماری خاص حلزونی شكل و تونل‌های تنگ و تودرتو جهت افزایش جذابیت فضا برای كودكان و نوجوانان در سال 1381 مرمت و بازسازی شد. در این موزه مفاهیم تاریخی توسط راهنمایان مجرب ویژه كودك و نوجوان ارائه می‌گردد و كودكان و نوجوانان در گروه‌های دانش‌آموزی از بخش‌های مختلف موزه شامل تونل زمان، ‌راهروی تاریخ، سفینه‌ تاریخ، مكتب‌خانه و گنجینه تاریخ بازدید می‌كنند.

شایان ذكر است كه موزه كودك نیز از دیگر موزه‌های كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان است كه به منظور حفظ و نگهداری آثار و تولیدات كانون در سال 1380 تاسیس شده است.

4. موزه عروسک های ملل:

در این موزه، کودکان از طریق بیش از 500 عروسک می توانند با فرهنگ اقوام ایرانی و ۵۰ کشور جهان آشنا شوند. این عروسك‌ها در سه بخش عروسک های نمایشی، عروسک های سایه و عروسک های قومی ایران به نمایش گذاشته شده اند. همچنین برگزاری كارگاه‌های دوره‌ای در دو بخش ملل و ایران كه شامل معرفی كامل فرهنگ مناطق مختلف،‌صنایع دستی و معرفی عروسك‌های آن منطقه می‌باشد از برنامه‌‌های جانبی این موزه می‌باشد.

5. مجموعه فرهنگی تاریخی سعد آباد:

این موزه دارای بخش‌های متنوعی است كه برخی از قسمت‌های آن می‌تواند برای كودكان و نوجوانان جالب و آموزنده باشد نظیر موزه اتوموبیل، موزه نظامی، كاخ سبز، آشپزخانه سلطنتی و ... در این موزه مركز كوچكی با عنوان مركز برنامه‌ریزی بازدید هدفمند كودكان و نوجوانان وجود دارد كه علاوه بر برنامه ریزی برای بازدید هدفمند به مطالعات پژوهشی،کارگاههای آموزشی،نمایشگاه ها و سمینار می‌پردازد.

6. مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران:

این موزه نیز همانند مجموعه سعدآباد به دلیل داشتن بخش‌های موزه‌ای مختلف و متنوع در بعضی قسمت‌ها دارای جذابیت برای گروه سنی كودك و نوجوان است از جمله در قسمت موزه خودروهای اختصاصی كاخ نیاوران و یا در قسمت باغ موزه كتیبه‌ها كه شامل مولاژهایی از كتیبه‌های صخره‌ای دوران‌های مختلف تاریخی می‌باشد. علاوه بر آن فضای سبز بزرگ و پارك گونه این كاخ و برگزاری دوره‌ای جشنواره‌هایی برای كودكان از دیگرموارد جذاب برای گروه سنی كودك و نوجوان می‌باشد.

7. مجموعه فرهنگی تاریخی گلستان

این مجموعه در منطقه تاریخی میدان ارگ تهران قرار گرفته است. در سال 1390 دفتری با عنوان دفتر كودكان و نوجوانان و با هدف برنامه ‌ریزی‌های مناسبتی برای كودكان و نوجوانان و معرفی فرهنگ و تاریخ كشور، ارائه‌ خدمات فرهنگی و آموزشی، ارائه آموزش‌های لازم جهت حفاظت از آثار تاریخی و ایجاد تعامل با مراكز مربوط به حوزه كودك و نوجوان در این مجموعه آغاز به كار كرد. در همین راستا اختصاص یكی از سالن‌های موزه مردم شناسی به عروسك و بازیچه‌های سنتی و ایرانی، اجرای نمایش‌های عروسكی و برگزاری نمایشگاه‌های مختلف در حوزه كودك و نوجوان و .. از اهم فعالیت‌های این دفتر می‌باشد.

8. موزه ملی ایران:

این موزه بزرگترین موزه باستان‌شناسی و تاریخ ایران است و یكی از مراكز بازدید گروه‌های دانش‌آموزی نوجوان می‌باشد كه در حال حاضر دارای دو قسمت اصلی موزه ایران باستان و موزه دوره اسلامی می‌باشد. این موزه در فرهنگ موزه داری ایران به عنوان موزه مادر به شمار می رود كه هدف از برپایی آن، نگاهداری و پژوهش در آثار گذشتگان و انتقال آنها به آیندگان، ایجاد و تقویت تفاهم میان اقوام و ملل، شناخت و نمایش سهم ایرانیان در بالندگی فرهنگ و تمدن جهانی و تلاش در بهبود و افزایش میزان دانش عمومی مردم است.در این موزه برخی راهنمایان با نحوه ارائه مطالب به رده سنی كودك و نوجوان آشنایی دارند و راهنمایی گروه‌های دانش‌آموزی را برعهده دارند.

9. موزه آبگینه و سفالینه:

این موزه خانه‌ای تاریخی از دوره قاجار است كه به شكل تخصصی به شیشه و سفال اختصاص داده شده است. این ساختمان در دو طبقه و پنج تالار ساخته شده است. در یكی از این تالارها قدیمی‌ترین شیشه‌ها و لوله‌های شیشه‌ای و سفال‌ها قرار دارند كه می‌توانند برای مخاطب كودك و نوجوان جذاب و مورد علاقه باشد.

10. موزه سینما:

این موزه در منطقه باغ فردوس تهران واقع شده است و دارای بخشی با عنوان نمایشگاه كودك می‌باشد كه در آن تصاویر بازیگران و دست اندرکاران سینمای کودک و نوجوان،عروسک های فیلم های مورد اقبال سینمایی چون کلاه قرمزی و پسر خاله، گلنار، دربدرها،شهر موش ها و .... مشاهده می شود. همچنین طراحی های دستی و لوازم شخصی اولین انیمیشن سازان ایران اسفندیار احمدیه و نورالدین زرین کلک در این نمایشگاه در معرض دید علاقمندان كودك و نوجوان قرار دارد. بخش‌های دیگر موزه نیز كه به مرور تاریخ سینمای ایران پرداخته است با راهنمایی‌های مناسب می‌تواند برای مخاطب كودك و نوجوان جذاب باشد.

منابع:

www.tebyan.net

www.jahannews.com

http://tandismag.com

www.sadmu.ir

www.niavaranmu.ir

www.golestanpalace.ir

www.nationalmuseumofiran.ir

https://fa.wikipedia.org

www.cinemamuseum.ir

ادبیات كودكان و نوجوانان

نويسنده : مانا سلطانپورتاريخ: 1394/04/18

ادبیات مجموعه بازتاب ‌های آدمی است در مقابل عوامل مختلف درونی و بیرونی كه به صورت كلام همراه با تخیل و عاطفه بروز می‌نماید و همچنین به مجموعه آثار ادبی یك سرزمین یا یك زبان و یا یك دوره از تاریخ كه به وسیله‌ شاعران و نویسندگان یك قوم یا ملت پدید آمده است نیز ادبیات می‌گویند. در این میان اصطلاح «ادبیات كودكان و نوجوانان» مترادف عام كلمه ادبیات نیست، كه فقط انواع زبان و نثر و نظم كلامی را شامل باشد، بلكه به كلیه متون ادبی، علمی و هنری كه برای كودكان یا نوجوانان و در حد استعداد و فهم آنها گردآوری و تدوین شده‌اند، و در ضمن جنبه درسی نیز ندارند اطلاق می‌گردد و دایره موضوعات آن، تمامی مسائل مربوط به زندگی را دربرمی‌گیرد و به كودكان و نوجوانان كمك می ‌كند تا قدرت تخیل آنها گسترش یافته و بر تجربیات آنان افزوده گردد.

در واقع ادبیات كودكان به صورت غیرمستقیم قسمتی از ارزش‌های اجتماعی را به كودكان القا می ‌كنند و استعدادها و ذوق كودكان را شكوفا كرده و مربیان و معلمان را در امر آموزش و پرورش آنها یاری داده تا فعالیت‌های تربیتی خود را در حد مطلوب و خارج از اوقات و فعالیت‌های رسمی مدرسه به كودكان یاد دهند. این نوع از ادبیات حاصل تلاش هنرمندانی است كه در قالب كلام و تصویر، و با زبان و شیوه‌ای مناسب و در خور فهم كودك و نوجوان عرضه شده است تا او را به سوی رشد هدایت كند.

ادبیات كودك و نوجوان، هم شامل بخشی از فرهنگ شفاهی عامه است مانند لالایی‌ها، مَتَل‌ها و قصه‌ها و هم شامل آثاری است كه بوسیله‌ شاعران و نویسندگان برای كودكان و نوجوانان پدید آمده اند مانند داستان، نمایشنامه و شعر. نوشته‌های غیرداستانی در زمینه‌های دینی، دانش اجتماعی، علم و كاربردهای آن ، هنر و سرگرمی كه هدف آنها آموزش مستقیم نباشد، نیز موضوعاتی هستند كه بخشی از ادبیات كودكان و نوجوانان را تشكیل می‌دهند.

اهداف و وظایف ادبیات كودك و نوجوان

1- فرهنگ سازی و درست اندیشی : رشد فرهنگی عبارت است از بالا رفتن معرفت اجتماعی، ملی ، مذهبی و سنتی، كه عامل ایجاد گرایش به خصائص و رفتارهای بهنجار اجتماعی شده، و منطبق بر آداب و سنن ملی و مذهبی در افراد می‌باشد. این نوع از ادبیات به دلیل اختیاری بودن چه در نوع مكتوب و چه در شكل شفاهی آن، رغبت مخاطبین را برمی‌انگیزد و زمینه فرهنگ سازی عمیق‌تر را در جامعه فراهم می‌كند.بدیهی است كه برای نیل به این اهداف، این نوع آثار باید همانند آثار ادبی بزرگسالان از زیبایی‌های معنوی و اصالت هنری برخوردار باشند و در ضمن از زندگی و مسائل واقعی آن سرچشمه بگیرند.

2- تربیت ملی و مذهبی: آموزش بهینه آیین و آداب و سنن اجتماعی و ایجاد عِرق مذهبی و میهنی در كودكان و نوجوانان یكی از عواملی است كه برای حفظ استقلال فرهنگی در طول تاریخ لازم است و از طریق ادبیات كوك و نوجوان می‌توان به این مهم دست پیدا كرد.

3- برانگیختن نیروی كنجكاوی كودكان و نوجوانان و كمك به كشف خویشتن: كودكان و نوجوانان می‌توانند با كمك ادبیات مخصوص خود، دنیای درون خود را كشف كنند، همچنین ادبیات كودك و نوجوان می‌تواند كنجكاوی كودكان و نوجوانان را در زمینه‌های مختلف علمی، اجتماعی و هنری ارضا نماید.

4- معرفی الگوهای رفتاری: همانند سازی در كودكان و نوجوانان یك واقعیت مهم تربیتی است و ادبیات كودكان وظیفه دارد نسبت به معرفی الگوهای رفتاری مثبت به كودكان و نوجوانان تلاش نماید و فضایل اخلاقی را برای آنها نشر دهد.

5- نیاز عاطفی: برآورده كردن نیازهای عاطفی كودك كه در تربیت شخصیت متعادل او نقش سازنده و مثبتی دارد و آماده ساختن او برای مبارزه با هرگونه بی‌عدالتی اجتماعی، همچنین رسیدن وی به استقلال فكری و تصمیم‌گیری درست و داشتن ابتكار عمل مثبت نیز از دیگر اهداف ادبیات كودك و نوجوان است.

6- آشنا ساختن كودكان با تجارب مختلف زندگی در گذشته و حال برای رویارویی با مسائل آینده و گسترش معلومات و دادن اطلاعات به كودكان و نوجوانان

7- ارائه‌ معیار برای احیای حیات اجتماعی و هنری برای كودكان و نوجوانان و احیای زبان مادری

واضح است كه تمام وظایف ادبیات كودك و نوجوان غیر مستقیم به صورت آموزش تصویری، گویایی و نوشتاری می باشد و نه تنها از نظر كیفی چیزی از ادبیات بزرگسالان كمتر ندارد بلكه از آنجا كه برای انسانی جوان و كم تجربه به وجود می‌آید، باید تخصصی‌تر و سازنده‌تر نیز باشد. این مسئله ادبیات كودك و نوجوان را صاحب چند ویژگی برجسته نموده است كه عبارت‌اند از:

1- با زبان و بیان، توانایی درك زبان نوشتاری،‌تخیل و تجربه‌های كودكان و نوجوانان متناسب است. از این رو برای هر گروه سنی كودك یا نوجوان از متن‌ها، موضوع‌ها و زبان و بیان متناسب با درك و فهم آنها استفاده می شود. زبان و بیان و محتوای این گونه آثار برای خردسالان بسیار ساده است و پا به پای رشد فكری كودكان و نوجوانان پیش می‌رود.

2- از آنجا كه دوران كودكی و نوجوانی مهم‌ترین سال‌های شكل‌گیری احساس و اندیشه كودك است، ادبیات كودكان و نوجوانان به رشد و پرورش شخصیت كودك كمك می‌نماید و از این رو از آنچه كه سبب یأس و بدبینی و بدخواهی می‌شود پرهیز می‌كند.

3- برای كودك اهمیت تصویر را برابر با نوشته می‌دانند و همواره بخشی از پیام خود را به كمك تصویر بیان می‌دارند و به همین سبب است كه بسیاری از كتاب‌های تصویری كودكان خردسال با اینكه فاقد هرگونه نوشتار می‌باشند ارزشی به اندازه سایر كتاب‌‌ها دارند.

تاریخچه ادبیات كودك در ایران

با این كه تولید ادبیات كودكان در ایران حدود 150 سال دیرتر از اروپا شروع شده است،‌ اما كشور ایران از لحاظ ادبیات شفاهی برای كودكان سابقه‌ كهن‌تری نسبت به اروپا دارد. لالاییها ، متل‌ها و قصه ‌های عامیانه كه ریشه در تجربه‌های زندگی و اندیشه‌ها و شادی‌ها و غم‌های مردم روزگاران كهن دارند، سرآغاز ادبیات كودكان و نوجوانان در سراسر جهان از جمله ایران بوده‌اند.

كودكان و نوجوانان ایرانی تا حدود صد سال پیش كم و بیش از ادبیات بزرگسالان بهره می‌جستند. در مكتب‌خانه‌ها در كنار كتاب‌های درسی، كتاب‌هایی چون موش و گربه، حسین كرد شبستری و نان و حلوا در دسترس كودكان و نوجوانان قرار می‌گرفت. همچنین آنان با برخی از آثار ادبی چون گلستان سعدی و بوستان سعدی نیز آشنا می شدند. در مقاطع بالاتر داستان‌های پرماجرایی نظیر اسكندرنامه و سمك عیار نیز برای خواندن در اختیار آنان قرار می‌گرفت. بیشتر نوجوانان قصه‌های قرآن را از واعظان و داستان‌های شاهنامه را از نقالان می شنیدند.

قبل از انقلاب مشروطیت از كتاب‌هایی مانند كلیله و دمنه، مرزبان‌نامه و قابوس نامه برای آموزش فرزندان زمامداران استفاده می‌شد؛ اما پس از انقلاب مشروطیت در ایران نوعی دیگر از نوشته‌ها و داستان‌ها نیز به قصد آموزش كودكان و نوجوانان به وجود آمد .

از سال 1300 شمسی تولید آثار ادبی و خواندنی ‌های ویژه‌ كودكان و نوجوانان شروع به رشد كرد و سازمان‌هایی مانند شورای كتاب كودك (1341) ،‌ مركز تهیه و مواد خواندنی برای نوسوادان با نام مركز انتشارات آموزش (1343)، و كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان(1344 ) با وجود اهداف سیاسی كه در تأسیس برخی از آنها بود، كم و بیش گام‌هایی را در جهت پیشبرد ادبیات كودكان و نوجوانان برداشتند.

از سال 1340 شعر كودك نیز علاوه بر شكل سنتی خود، راه تازه‌ای را تجربه كرد . با تأسیس مركز فلسفه و كودك در بنیاد حكمت اسلامی صدرا كار بر روی ادبیات كودك، اساس علمی و فنی یافت و می‌رود كه ادبیات كودك و نوجوان بر پایه تفكر صحیح و خلاق زمینه‌های رشد و پیشرفت خود را بیابد.

منابع:

• عزب دفتری،‌فرشته، ادبیات كودك و نوجوان مفاهیم و كاربرد آن در فعالیت‌های تربیتی اجتماعی، تهران: فرهنگ سبز، 1384

• فرهنگنامه‌ كودكان و نوجوانان، ج2، شورای كتاب كودك، تهران: شركت تهیه و نشر فرهنگنامه كودكان و نوجوانان، 1371

• حكیمی، محمود، كتاب كودك و نوجوان، تهران: موسسه انجام كتاب ، 1360

• ادبیات یك بعدی یا ادبیات واقعی، 17 مقاله درباره ادبیات كودك، شورای كتاب كودك،1372

• رحماندوست، مصطفی، ادبیات كودكان و نوجوانان، تهران: شركت چاپ و نشر ایران، 1368

موزه‌هایی برای كودكان

نويسنده : مانا سلطان‌پورتاريخ: 1393/12/03

موزه‌هایی برای كودكان( بخش نخست)

بر اساس تعریف شورای بین‌المللی موزه( ایكوم-ICOM) که زیر نظر سازمان «یونسکو» فعالیت می‌كند، موزه مكانی است كه هدف از راه‌اندازی آن تحقیق در آثار و شواهد به‌جای‌مانده انسان و محیط‌زیست او، گردآوری آثار، حفظ و بهره‌برداری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار، به ویژه به نمایش گذاشتن آنها به منظور بررسی و بهره‌مندی معنوی است. در میان انواع مختلف موزه‌ها،‌ موزه کودکان به عنوان یک نهاد متعهد در خدمت به نیازها و منافع کودکان با ارائه نمایشگاه و برنامه هایی که باعث تحریک حس کنجکاوی و ایجاد انگیزه یادگیری در كودكان می‌شود، تعریف شده است.

براساس نظریات روانشناسان فضاهای مورد استفاده كودك باید قادر به تحت‌تأثیر قراردادن نیروهای ذهنی، احساسی و خلاقیت كودك باشد و از این طریق علاوه بر شركت در آموزش وی، محیطی شاد و جذاب نیز برای او به وجود آورد. تفاوت‌ها و محدودیت‌های جسمی و روانی كودكان در مقایسه با افراد بزرگسال سبب تأثیرپذیری بیشتر و عمیق‌تر این گروه از محیط و بالعكس تأثیرگذاری كمتر‌ آنان بر محیط پیرامون خود می‌‌گردد. از سوی دیگر کودک امروز، به‌ دلیل‌ رهایی‌ از سنت‌های‌ پیشین‌، راحت‌تر از انسان‌ بالغ‌ می‌تواند خود را با تازه‌ها یا حتی جسارت های ‌معماری‌ و شهرسازی معاصر تطبیق‌ دهد. با توجه به اینكه كودكان حساس‌ترین گروه سنی جامعه را تشكیل می‌دهند، در حساس‌ترین و مهم‌ترین سال‌های زندگی‌شان كه پایه‌های رشد شخصیتی و ذهنی و اجتماعی و جسمی آنها شكل می‌گیرد تا زمان ورود به اجتماع نیازمند آنند تا زندگی اجتماعی را در مقیاس خود تجربه كنند و این امر مستلزم فراهم بودن فضایی كودكانه و صمیمانه است. دنیایی پر از شادی با رنگ‌های زیبا كه در آن كودك فرصت رشد استعدادها، پرورش افكار تازه و دست‌یابی به زمینه‌های مناسب افزایش خلاقیت را بیابد. در این راستا برخی از مهم‌ترین اهداف شكل‌گیری موزه‌های كودكان به شرح زیر می‌باشد:

1- موزه كودك مكانی برای توسعه مهارتهای بنیادی و ضروری برای كودكان

در طول ده سال گذشته، ‌متخصصان علوم اعصاب نیز نظریات پژوهشگران علوم اجتماعی از گذشته‌های دور را مبنی بر تاثیر سالهای نخستین زندگی كودك در شكل‌گیری آینده آموزشی و پرورشی وی، تأیید كرده‌اند. موزه‌های كودكان با شكل‌گیری در یك شالوده‌ قوی فرهنگی و تربیتی می‌توانند هدایتگر حركتی نوین در تكامل دوران حساس نوپایی وكودكی با استفاده از هنر تلفیق و تركیب عناصر آموزش رسمی همراه با بازی در محیط‌های یادگیری غیررسمی باشند.

2- موزه‌ كودك مكانی در جهت احترام به دوران كودكی

با توجه به فشارها و تأثیرات گسترده فرهنگ‌ها و سنت‌ها در جوامع مختلف بر روی كودكان، موزه‌‌های كودكان می‌‌توانند با برگزاری نمایشگاه‌ها و برنامه‌هایی در این رابطه جهت كاهش فشار، متعادل سازی فضای فرهنگی و بالابردن تجربه و توانمندسازی كودكان گامهای موثری بردارند.

3- موزه كودك روشن‌كننده‌ بارقه خلاقیت در كودكان جهت كشف و علاقه به یادگیری در تمام طول عمر.

تحقیقات دانشمندان دانشگاه ایلینویز حاكی از آن است كه كودكان در حدود پنجاه درصد موارد در هنگام حضور در كلاس درس و یا انجام تكالیف روزانه‌ خود درگیر بی‌حوصلگی و احساس كسالت هستند در حالی كه در موزه‌های كودكان،‌ بچه ها نسبت به آنچه كه در حال یادگیری و آموزش همراه با بازی و فعالیت هستند هیجان زیادی دارند. از این روی است كه در موزه‌های كودكان نحوه آموزش هنر،‌ علوم انسانی، ‌علوم، ریاضیات، روابط انسانی و ... به عنوان موسساتی با فعالیت‌های میان‌رشته‌ای و چندجانبه، تعریف و تعیین شده است.

4- موزه‌ كودكان حلقه‌ اتصالی هدفمند میان كودك و خانواده

با توجه به مشغولیت‌های والدین در دنیای امروز و كاهش ساعات حضور والدین وكودكان در كنار یكدیگر،‌ موزه‌های كودكان مكانی است كه در آن والدین و مراقبان كودك، فارغ از كار روزانه و تنش‌های محیط خانوادگی، می‌توانند ساعاتی با كیفیت را در كنار كودكان خود صرف یادگیری و تجربه فراموشی زمان و حضور در لحظه همراه با لحظات شاد بازی و هیجان كودكان خود داشته باشند.

5- موزه‌ كودكان مكانی در جهت تقویت منابع جامعه در بحث آموزش و مراقبت از كودكان

در بسیاری از جوامع كه نقش آموزش و برگزاری برنامه‌ها و نمایشگاه‌هایی با موضوعات هنری،‌ علمی،‌ ریاضیات،‌ موسیقی، ادبیات و ... به دلیل محدودیت بودجه در مدارس و كتابخانه‌ها كاهش یافته و یا حذف شده است،‌ موزه‌های كودكان می‌توانند به عنوان كارگاه‌های آموزش غیررسمی در موضوعات فوق نقش پررنگی در جبران این كمبودها ایفا نمایند.

6- موزه‌ كودكان سبب كاهش موانع اقتصادی و كمك به اقتصاد بومی می‌گردد.

موزه‌های كودكان در نقاط مختلف دنیا با جذب گردشگران علمی و مخاطبان كودك و نوجوان خود از دیگر كشورها علاوه بر كمك به اقتصاد بومی با اجرای برنامه‌های پذیرش رایگان در مناسبت‌ها و تخفیف‌های مناسبتی می‌توانند كمك شایانی در رفع موانع اقتصادی آموزش غیررسمی كودكان جهت كودكان خانواده‌های نیازمند و یا كم درآمد كشور خود داشته باشند. (برگرفته از سایتACM(Association of Children's Museum))

كاركرد آموزشی موزه‌های كودكان

در دنیای امروز نقش و كاركرد آموزشی و علمی موزه‌ها نسبت به كاركرد سرگرمی آن از اهمیت بیشتری برخوردار و نقش موزه‌ها به عنوان مرجعی برای آموزش غیر رسمی پررنگ‌تر شده است. آموزش غیررسمی در موزه ها به مجموع آموزش هایی اطلاق می شود که یادگیرنده جدای از نظریات ذهنی و غیرملموس، از طریق مشاهده، بحث و هم اندیشی، به اهداف علمی مورد نظر می رسد. همچنین در این نوع آموزش، یادگیرنده با فراغ بال و با شوق درونی جهت آموزش پا به موزه می‌نهد و موزه با گشاده دستی و بدون رعایت تشریفات مراکز آموزشی، خود را موظف به ارائه خدمت به او می داند. برتری اهمیت کارکرد آموزش، وظیفه و تعهد موزه‌داران و کارکنان موزه را دوچندان كرده است و برای تحقق این هدف خود نیز باید با دریافت آموزشهای لازم به بهترین وجه پاسخگوی پرسشهای مخاطبان و بازدیدكنندگان خود باشند.

با توجه به پیشرفت های علمی و صنعتی در دنیای امروز، اجرای برنامه هایی برای همگانی کردن علم در راستای توسعه پایدار کشور امری ضروری و اجتناب ناپذیر است، از آن جایی که اتکای بیش از حد به آموزش های نظری محض، عدم تجهیز آزمایشگاه ها و ابزارهای علمی، سبب درك ناکافی دانش آموزان و دانشجویان از موضوعات علمی، تاریخی و فرهنگی شده و موجب از بین رفتن خلاقیت در میان آنها گردیده است، در این میان موزه های تأثیرگذار با فراهم آوردن زمینه های مناسب یادگیری، راه حل مناسب برای جبران کمبودها و نقش مکملی برای مراکز آموزشی هستند. امروزه موزه‌داران آموزشی، سهم بسزایی در لذت بخش ساختن بازدید از موزه ها و به تبع آن بالا بردن شمار بازدیدکنندگان دارند.

روابط بین موزه و بازدیدکنندگان توسط موزه دار آموزشی باید همواره در جهت مثبت در حال تغییر و تحول باشد و تصور بر آن است که شخص موزه دار وظیفه نظارت بر این امر را بر عهده دارد . رفتارموزه‌دار باید مورد خوشایند بازدیدکنندگان واقع گردد، چرا که برخلاف مدرسه یا محل کار، موزه مکانی نیست که حضور در آن اجباری باشد و برای آن که بازدیدکننده بار دیگر به موزه برگردد، باید به گونه ای رفتارشود که افراد، احساس خوشایند حضوردر این مكان را در پایان بازدید از موزه در ذهن خود نگه دارند.

موزه دار آموزشی مطلوب کسی است که هم زمان متخصص و کارشناس فن نیز باشد، چرا که او دارای دانش عمومی نسبت به کل مجموعه موزه می‌باشد، در حالی که موزه داران تنها به بخش هایی از کل مجموعه موجود در موزه می پردازند. یک موزه دار آموزشی باید واجد توانایی ها و شایستگی های یک آموزگار توانا و مستعد برای انتقال دانش خویش با قرار گرفتن در جریان فعالیت های روزمره موزه ومعرفی آن به شیوه ماهرانه ذهنی و خیالی به گرو ه های مختلف بازدیدکننده باشد زیرا وی طبقات مختلف جامعه و گروه های مخاطب موزه را به خوبی می شناسد.در هر حال پُر واضح است که در این حرفه، کسی که تنها در یک رشته، تخصص کسب کرده است، به سرعت کنار گذاشته می شود و تنوع و گونه گونی در دانش و تخصص )موزه داران آموزشی( موزه ها، باید به یک اصل کلی تبدیل شود.

از مزایای آموزش غیر رسمی در موزه ها برای همران و مربیان كودكان، مهیا ساختن فرصتی است تا محتوای مطالبی را که مناسب ارائه در کلاس درس نیست، در قالب های آموزش رسمی نمی‌گنجند یا ابزار و امکانات آن در محیط آموزشی فراهم نیست، را در برنامه آموزشهای تعاملی و اجتماعی خود بگنجانند. از دیگر نتایج بازدید از موزه، تجربه اندوزی موزه داران آموزش و آموزگاران است، که به طور فعال با ایده ها و تکنیک های جدید روبه رو می‌شوند. تجزیه و تحلیل یافته های حاصل از مشاهده و بازدید موزه ها هم برای فراگیران آموزش غیررسمی اهمیت دارد و هم برای آموزگاران آن ها زیرا آنان به طور مستقل اطلاعاتی را که از محیط خارج از مدرسه گردآوری کرده اند، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می دهند. (میرزایی، فصلنامه فرهنگ موزه1392، 7-9)

منابع:

- سایتACM(Association of Children's Museum))

- دبیری‌نژاد، ‌رضا، فصلنامه فرهنگ موزه، ش 4،‌ بهمن 1392

ایران‌شناسی كودك و نوجوان

نويسنده : مانا سلطان‌پورتاريخ: 1393/04/29

سال‌هاست كه اندیشمندان، سعی در شناخت مسیر رشد انسان و عوامل تأثیرگذار بر آن دارند. شاید درباره این كه محیط پیرامون، ویژگی‌های اجتماعی و خانوادگی، شرایط طبیعی و اقلیمی و جغرافیایی، تحولات تاریخی، رویدادهای سیاسی، دسترسی داشتن یا محرومیت از امكانات گوناگون و چگونگی آموزش، چه اثری بر مراحل رشد آدمی و شكل گرفتن شخصیت او دارند، اختلاف نظرهایی وجود داشته باشد، اما یك نكته در نزد همگان پذیرفته شده است و آن این كه دوران كودكی، دورانی بسیار مهم در كسب تجربه‌ها، تحول جسم و ذهن، شكل گرفتن شخصیت و از همه مهم‌تر، معنا بخشیدن به زندگی خویش است.

از سوی دیگر، روزگار كنونی، چنان غرق در امواج پیاپی اطلاعات و سرعت انتقال پیام‌ها و خبرها و گوناگونی صداها و وسعت رسانه‌ها گشته است كه كاملاً توقف ناپذیر و بی‌مهار به نظر می‌رسد و تنها، توجه و حركت هماهنگ گاه‌ به گاه متفكران مصلحت اندیش است كه می‌تواند اندكی از این سرعت بی‌‌محابا بكاهد و ذهن و دل‌سپردگان به امواج را اندكی به تأمل و اندیشه بیشتر و عمیق‌تر فرا بخواند.

در چنین شرایطی، بسیار اتفاق می‌افتد كه معناها دگرگون یا حتی گم می‌شوند و برای «انسان در جست‌و‌جوی معنا»، سرگردانی یا از خود بیگانگی‌ای پدید می‌آورند كه برای آن، معمولاً نام بحران هویت را به كار می‌برند.

شاید به همین دلیل است كه توجه به فرهنگ‌های بومی و داشته‌های تمدنی و معنوی و آشنا ساختن نسلی كه در آغازِ راه هویت یافتن و پیدا كردن معنای زندگی است با این داشته‌ها و اندوخته‌ها، چند دهه‌ای است كه بیش از پیش، مورد توجه و تأمل قرار گرفته و به ثمر رسانیدن طرح‌ها و ایده‌ها و برنامه‌های مربوط به آن، از فكر تا اجرا، پیوسته دنبال می‌شود.

نیاز به این آشنایی و شناخت، محدود به یك حوزه جغرافیایی یا فرهنگی خاص نمی‌شود. بدیهی است كه كودكان ایرانی نیز، به چنین طرح‌ها و آموزش‌هایی نیاز دارند. این مسأله از چند منظر قابل نگرش و بررسی است. مخاطب فعالیت‌های بنیاد ایران‌شناسی با رویكرد كودكان و نوجوانان، گروه سنی خاصی است كه در نگاه كلی و عام با عنوان كودك و نوجوان شناخته می‌شوند و با نگاه خاص‌تر به عنوان كودك یا نوجوان ایرانی. در تقسیم‌بندی جزئی‌تر، كودكان و نوجوانان ایرانی براساس ویژگی‌های فرهنگی یا محیطی محل زندگی خود نیز مورد توجه هستند كه ممكن است داخل یا خارج از مرزهای جغرافیایی و سیاسی ایران كنونی باشد. در نگاه جامع‌تر، مخاطبانی كه با این سرزمین، دارای نقاط مشترك فرهنگی و زبانی هستند نیز می‌توانند در برگرفته شوند.

طی چند دهه گذشته، فعالیت‌های گوناگونی با هدف شناسانیدن ارزش‌ها و اندوخته‌های تمدنی و فرهنگی ایران به كودكان و نوجوانان انجام گرفته و محصولات متنوعی با این رویكرد ارائه شده‌اند. نهادها و مجموعه‌های مختلفی نیز، هر یك براساس فعالیت‌های تعریف شده خود، آثاری را دراین زمینه با نام یا مضمون ایران‌شناسی عرضه نموده‌اند.

اما ماهیت و نام بنیاد ایران‌شناسی كه محتوای تمام فعالیت‌ها و اهداف اصلی آن را كاملاً مشخص می‌نماید، این بنیاد را متولی شناسانیدن ایران به تمامی مردمان ایران‌ زمین معرفی می‌كند. در این بین، بی‌شك، كودكان و نوجوانان ایرانی، یكی از مهم‌ترین گروه‌های هدف و مخاطبان فعالیت‌های ایران‌شناسانه هستند. این فعالیت‌ها، با استفاده از ابزارها، روش‌ها و آثار متنوع و گوناگون، از قبیل برنامه‌های آموزشی و به ویژه آموزش‌های غیر مستقیم، ارتباط با مخاطبان از طریق فضای مجازی و شبكه گسترده جهانی، جشنواره‌ها و كارگاه‌ها و فعالیت‌های جمعی، مشاركت و همكاری با سایر نهادها و مجموعه‌های مربوط، انتشار آثار گوناگون در قالب‌های مختلف، برگزاری نمایشگاه‌ها و مناسبت‌ها و هر آن چه كه در این زمینه‌ دارای اثر بخشی و كارآیی باشد، انجام خواهند گرفت.

براین اساس شرح فعالیت‌های مربوط، به پیوست اعلام می‌گردد. به منظور رعایت اختصار، از واژه «گروه» برای شناسایی گروه پژوهشی ایران‌شناسی كودك و نوجوان و از واژه بنیاد برای شناسایی بنیاد ایران‌شناسی استفاده می‌شود.

1- تعاریف

1-1- ایران‌شناسی برای كودكان و نوجوانان: شامل تمامی فعالیت‌هایی است كه منجر به دانش افزایی مخاطبان درباره زمینه‌های مربوط به عنوان یاد شده (ایران‌شناسی) می‌گردد. با توجه به گستردگی فراوانی كه درا ین باره وجود دارد، تلاش می‌شود تا از طریق مشورت با اعضای كار گروه علمی مربوط و صاحب نظران مرتبط با بنیاد ایران‌شناسی، اولویت‌ها شناسایی شده و براساس این اولویت‌ها، فعالیت‌های مختلف، تعریف و انجام شوند. پیشینه‌یابی فعالیت‌های مشابه در داخل و خارج از ایران، برای استفاده از تجربیات انجام گرفته در گذشته و جلوگیری از تكرار و دوباره‌كاری، همواره توصیه می‌گردد.

1-2- گروه سنی: مخاطبان فعالیت‌های گروه، از نظر دوره‌های تحصیلی و آموزشی، بین دوره‌های پیش از دبستان تا پایان دوره راهنمایی (دوره اول متوسطه در نظام جدید آموزش و پرورش) را در بر می‌گیرند. این مخاطبان در رده سنی كودك و نوجوان و سنین 5 تا 14 سال قرار دارند، اما ممكن است، براساس نوع فعالیت‌ها، سنین پایین‌تر یا بالاتر (4 تا 17 سال) نیز به عنوان مخاطبان فعالیت‌های گروه شناخته شوند.

1-3- زمینه‌ها و موضوع فعالیت‌ها: ایران‌شناسی همچون سرزمین‌ و فرهنگ ایران، بسیار گسترده و متنوع است. هر شاخه‌ای از مطالعات مربوط به حوزه ایران‌شناسی، خود به زیر مجموعه‌های متعددی تقسیم‌ می‌گردد و فراوانی شگرفی را سبب می‌شود. اما به طور كلی، حوزه‌های مطالعه‌ و فعالیت‌، قابل ذكر به شرح زیر هستند.

الف- فرهنگ و هنر:

شامل زبان، پوشاك، مذهب، آداب‌و رسوم، جشن‌ها، مناسبت‌ها، ورزش‌ها و بازی‌های محلی، هنرهای سنتی و بومی، معماری سنتی ایرانی و اسلامی.

ب- علم:

شامل تاریخ علوم تجربی در ایران، ابزارها، روش‌های تحقیق و دسته‌‌بندی یافته‌ها، شاخه‌های گوناگون علوم طبیعی، سرگرمی‌های علمی براساس تاریخ علم در ایران، دانشمندان نامدار و دستاوردهایشان.

ج- تاریخ و جغرافیا:

شامل ویژگی‌های تاریخی و جغرافیایی ایران، به ویژه در عهد باستان. قلمروها و مرزها در دوره‌های گوناگون و جغرافیای طبیعی ایران.

د- اقتصاد:

شامل اقتصاد سنتی ایران، اركان مربوط به آن (مانند بازار)، ابزارهای مربوط، شیوه‌های داد و ستد در گذشته، كالاهای با ارزش، پول و انواع و پیدایش آن.

ه‍- ادبیات:

شامل ادبیات ایرانی و پارسی. بزرگان ادبیات. ادبیات عامیانه، داستان‌ها، افسانه‌ها و اشعار كودكانه

و- شیوه زندگی:

شامل فرهنگ شهرنشینی، زندگی اجتماعی، جامعه و مسائل مربوط به آن، ساختارهای زندگی شهری و روستایی، قانون مداری، خوراك و آداب مربوط به آن، سفر و شیوه‌های سفر در روزگاران گذشته، ساختارهای مربوط به هر یك از موارد فوق با توجه به زمینه‌های ایران‌شناسی.

ز- آموزش:

شامل شیوه‌های آموزش در گذشته. ابزارها و ساختارهای مربوط.

1-4- نوع فعالیت‌ها:فعالیت‌هایی كه به وسیله گروه، پیشنهاد، برنامه‌ریزی و اجرا می‌شوند، براساس زمینه‌های تعریف شده در بند پیشین و با توجه به ویژگی‌های موضوعی انجام خواهند گرفت. اما شیوه‌ها و زمینه‌های كلی اجرایی این فعالیت‌ها به شرح زیر است.

الف – انتشارات:

شامل كتاب، كتابچه، مجله، مجموعه‌های بسته‌بندی شده، نشریه‌های موضوعی و سایر موارد مربوط.

ب- شبكه گسترده جهانی (اینترنت):

كه در حال حاضر از طریق پایگاه اینترنتی بنیاد انجام می‌پذیرد.

ج- جشنواره‌ها و فعالیت‌های مناسبتی:

با توجه به اهداف تعریف شده و تا حد امكان با همكاری سایر نهادهای مربوط.

د- سایر فعالیت‌های مربوط بسته به نوع فعالیت‌ و گستره آنها.

2- ساختار

گروه پژوهشی ایران‌شناسی كودك و نوجوان، به عنوان یكی از گروه‌های پژوهشی بنیاد‌ایران‌شناسی و زیر‌مجموعه معاونت پژوهشی این بنیاد، فعالیت‌ می‌نماید. این گروه متشكل از یك كار گروه علمی، یك مسئول گروه و همچنین اعضای ثابت یا موقت گروه است كه به تناسب فعالیت‌های مختلف ودر چارچوب مقررات اداری بنیاد، دعوت به همكاری می‌شوند.

2-1- كار گروه علمی، با تشكیل جلسات منظم، ضمن پیشنهاد راهبردها و فعالیت‌های مربوط، در زمان‌های لازم با اركان اصلی بنیاد تشكیل جلسه داده و به تشریح نظریات و برنامه‌های پیشنهادی خواهند پرداخت.

2-2- مسئول گروه، وظیفه ایجاد هماهنگی‌های لازم بین اعضای كارگروه علمی واركان مربوط به بنیاد، پیگیری طرح‌های پیشنهادی، برقراری ارتباط‌های لازم با نهادها و مجموعه‌های مربوط و نظارت و مدیریت بر اجرای برنامه‌ها با نظر مقامات مربوط را بر عهده خواهد داشت.

2-3- اعضای گروه، تحت نظر و هدایت مسئول گروه به فعالیت می‌پردازند و امور محوله به صورت شرح وظایف یا قرار داد انجام كار معین، مشخص می‌گردد.

3- راهبردهای و شیوه اجرا

3-1- برنامه‌های پیشنهادی به وسیله كارگروه علمی؛ مشخص، تدوین و پس از تأیید و باز بینی اكثریت اعضای كارگروه (حداقل نصف به علاوه یك)، به صورت مكتوب و در قالب طرح، به مقام معاونت پژوهشی بنیاد ارائه می‌گردد تا پس از طی مراحل اداری وكسب مجوزهای لازم، امكان اجرا پیدا كنند.

3-2- فعالیت‌هایی كه صرفاً جنبه پژوهشی دارند در قالب متناسب ارائه خواهند شد. در هر حال، با توجه به هدف اصلی گروه، فعالیت‌های پژوهشی جنبه اجرایی و ارائه خواهند یافت كه با توجه به محتوای فعالیت‌ها، برای استفاده مخاطبان مربوط، تنظیم و عرضه خواهند شد.

3-3- اصل تفاوت قائل شدن در فعالیت‌های درباره كودكان با فعالیت برای كودكان همواره مد نظر بوده، تناسب با ویژگی‌های مخاطبان در همه حال رعایت می‌گردد.

3-4- گروه همواره به اصل همكاری برای پیشبرد اهداف و به ثمر رسانیدن فعالیت‌های خود توجه داشته و با همكاری درون سازمانی و برون سازمانی در موارد گوناگون، زمینه‌های ارتباط‌ سازنده و همكاری‌های مؤثر را فراهم می‌آورد.

3-5- توسعه و تبلیغ فعالیت‌ها از طریق بهبود كیفیت زمینه‌های اجرایی، به ویژه تارنمای اینترنتی مربوط به گروه، تا حصول نتایج مطلوب، مد نظر خواهد بود. تلاش می‌شود تا با تأمین نیروهای كارآمد، تولید محتوا برای این بخش به صورت مرتب و روزآمد، انجام گیرد.

3-6- سنجش اثر بخشی فعالیت‌های انجام یافته، برای استفاده در تجربیات بعدی، از راه‌های مناسب انجام خواهد گرفت.

نکته: تمامی موارد پیشنهادی و مطرح شده دراین طرح، در چارچوب مقررات، اهداف و رویكردهای بنیاد ایران‌شناسی، تعریف و انجام خواهند شد.