Page 39 - فصل چهارم-جغرافیای روستایی و عشایری/ استان کردستان
P. 39
/39استان کردستان
بهرة چهارم :زندگی عشایری
(ایلات ،ایل راهها ،ییلاق و قشلاق ،اقتصاد و معیشت عشایری)
زندگی روستانشینی ،شهرنشینی و کوچنشینی (عشایری) سه شیوة زندگی رایج ایرانیان بوده است .براساس کاوشهای
باستانشناختی ،پیشینة زندگی روستانشینی در ایران به دورة نوسنگی و حدود ده هزار سال قبل بازمیگردد .مصالحی مانند
خشت و گل ،باعث شده که خانهها پس از ترک و فروریختن ،بهشکل تپههای باستانی امروزی درآیند .نمونههای زیادی از
این تپههای باستانی که دربرگیرندة قدیمیترین روستاهای ایران هستند در نواحی گستردهای از کوهستانهای زاگرس و
مناطق مختلف استان کردستان شناسایی شدهاند .دورة شهرنشینی در تاریخ بشر بعد از دورة روستانشینی آغاز میشود و
قدیمیترین شهرهای جهان حدود پنج تا شش هزار سال قبل ،در جنوب عراق امروزی ساخته شدهاند .در ایران و در تاریخی
کمابیش مشابه ،در مناطقی مانند خوزستان نمونههایی از شهرهای باستانی شناسایی شدهاند .همانند شیوههای زندگی
روستانشینی و شهرنشینی ،شیوة زندگی عشایری و کوچنشینی نیز قدمتی طولانی داشته و پیشینة آن به دوران نوسنگی و
بهطور تخصصیتری به دوران مس و سنگ در حدود شش هزار سال قبل میرسد ) .(Henrickson, 1985برخلاف شیوههای
زندگی روستانشینی و شهرنشینی که بقایای آنها امروزه بهصورت تپهها و محوطههای باستانی باقی مانده است ،از مردمان
کوچنشین و عشایر بقایای آشکاری برجای نمانده است .بیشتر بقایای این جوامع بهصورت محوطههای باستانی مسطح و
بدون نهشتههای باستانی و یا گورستانهای بزرگ بدون وجود محوطة باستانی قابل شناسایی هستند .بقایای جوامع کوچنشین
بیشتر در دامنة کوهها و در ارتفاعات و یا در داخل غارها و پناهگاههای صخرهای شناسایی شدهاند .مطالعات و پژوهشهای
باستانشناختی در تعدادی از غارها و پناهگاههای صخرهای منطقه مریوان ،بقایای این جوامع را در شش هزار سال قبل نشان
داده است (ساعدموچشی و آذرشب .)52-37 :1392 ،در شهر سنندج نیز بقایای این جوامع مربوط به شش هزار سال قبل است
(زارعی و دیگران .)23-9 :1396 ،امروزه و در سطح استان این شیوة زندگی تقریب ًا از بین رفته و کموبیش ایلات و عشایری در
استان باقی نمانده است .این در حالی است که در استانهای همجوار و بهویژه استانهای کرمانشاه و ایلام هنوز زندگی
عشایری وجود دارد .ازجمله ایلهای بزرگ این منطقه میتوان به ایلهای گوران ،سنجابی ،قلخانی و ملکشاهی اشاره کرد.
در استان کردستان تقریب ًا تمامی ایلات ساکن هستند و درصورت کوچ ایل ،مسافت کوتاهی طی میشود .در اطراف سنندج
و مریوان طوایفی مانند ایل کوماسی در ناحیهای به همین نام زندگی میکنند .محل اسکان این ایل ،منطقة کلاترزان بین
سنندج و مریوان است .از دیگر ایلات و طوایف میتوان به طوایف گشکی و کمانگر در جنوبغرب کامیاران اشاره کرد.
طوایف کهنهپوش و کانیسانان نیز دیگر کوچ نمیکنند و در مریوان ساکن هستند .از طایفههای منطقة اورامانات نیز میتوان
به طایفة سلطانی اشاره کرد.
در منطقة دیواندره و در نواحی اوباتو و سارال ،ایل گلباغی سکونت دارند که به طایفههای چندی همچون قهری ،کاملی،
چوخهرشی ،مراد گورانی ،قالقالی و غیره تقسیم میشوند .ایل مندمی حسینآباد در شمالشرق سنندج و جنوبشرق سرزمین گلباغی
مستقر هستند و از طایفههای محمد مرادی و علی مرادی تشکیل شدهاند .در سقز نیز ایلات و طوایف بسیار متنوعی وجود دارند
که گورگ سقز از آن جمله است .این طایفه با ایلهای گورگ سردشت و مهاباد در ارتباط است .فیضالله بگی ،تیلهکو ،گلالی،
لکهر ،اردلان ،وکیلی قباغلو ،ده بکری و خورخوره از دیگر ایلات این منطقه هستند .در بانه نیز طوایفی همچون احمدی ،لطفالله
