Page 6 - فصل دوم-مراکز فرهنگی/ استان کردستان
P. 6
مراکز فرهنگی -هنری6/
بهرة سوم :کتابداری و صنعت چاپ و نشر
انتشارات
فرجالله زکی ،فرزند کدخدا عبدالرحیم مریوانی ،متولد حدود سال ۱۳۰۰ه.ق مردی فاضل ،فعال و پژوهشگر بود که تحصیلات
خود را در مناطق مختلف کردستان ایران و عراق آغاز کرد و برای ادامة آن راهی ممالک عربی شد و سرانجام در قاهره برای
همیشه اقامت گزید .پس از خاتمة تحصیلاتش ،بهمنظور تأمین زندگی و همچنین خدمت به علم و دانش اسلامی ،به فکر چاپ و
نشر کتابهای درسی کمیاب افتاد و برای نیل به این هدف ،با کمک شماری از فضلا و دانشجویان ،شرکت خیریهای ترتیب داد
و سرپرستی آن را بر عهده گرفت .سپس با خرید ماشین چاپ و راهاندازی چاپخانة مطبعة کردستان در قاهره و با همکاری چند
نفر دیگر از دانشمندان و دانشجویان ُکرد مقیم آنجا ازجمله شیخ محیالدین صبری و نعیمی کانی مشکانی ،کتابهای متعددی را
در این چاپخانه به چاپ رساند (روحانی ،۱۳66 ،ج.)۱۸۷ :۲ .
عماد عبدالسلام رئوف درکتابِ مطبعة کردستان العلمیه تاریخها و مطبوعات گفته است که فرجالله زکی مریوانی و
محیالدین صبری کانیمشکانی در سال ۱۲۸6ه.ق برابر با سال ۱۲۴۸به قاهره رفتهاند .سپس در سلیمانیه زندگی کرده و
تحصیلات خود را در آنجا و در بغداد تکمیل و به مصر مهاجرت کردند و به مسجدالزهر پیوستند .در این دوره ،حدود ۱۱6
کتاب چاپ شد که تقریباً همة آنها در علوم اسلامی همچون علوم قرآنی ،حدیث ،تصوف ،اصول فقه ،عقاید و فقه بودند.
مأموریت چاپخانه نهتنها چاپ كتاب كه انتخاب ،دستیابی و توزیع نسخههای خطی در مصر و کشورهای اسلامی نیز بود.
نشریات وی در دقت و تسلط ،متمایز بودند .فعالیت ایشان به مدت سی سال ادامه داشت (عبدالسلام رئوف ،بیتا).
تاریخچة صنعت نشر در استان کردستان به سال ۱۳۱۰بازمیگردد و مؤسسین این صنعت ،افرادی همچون بابا مردوخ
روحانی ،شیخ فخرالدین غریقی ،آیتالله مردوخ کردستانی و ماموستا مدرس گُرجی بودهاند (خبرگزاری جمهوری اسلامی،
استان کردستان .)۱۳9۵ ،منابع مکتوب موجود و تحقیقات میدانی نشان میدهد که صنعت چاپ در کردستان حدود یک قرن پیشینه
دارد.
آیتالله مردوخ در کتاب تاریخ کرد و کردستان ،تاریخ شروعبهکار روزنامهاش -که احتمالً تاریخ شروعبهکار چاپخانه
هم هست -را اینگونه روایت میکند« :عصر جمعه ۱9محرم [ ۱۳۳۴ه.ق]( ،برابر با ششم آذرماه سال )۱۲9۴مسیو شادو و
کاپیتان اوت و قونسول آلمان که مسیو نریمان نام داشت و میسو استیپان خزانهدار و ابراهیمبیگ و میزرا غفارخان سایهپوش
زنوری و غیره وارد شهر شدند .روز بعد هم سردار رشید با جمعیت خود وارد دارالحکومه شد .سپس محیالدینبیگ ،کماندار
عثمانی هم وارد شهبندرخانه شد .اینجانب هم روزنامة ندای اتحاد را دایر و منتشر نمودم» (مردوخ کردستانی ،۱۳۵۱ ،ج.)۳۲6 :۱ .
ایشان همچنین در گفتوشنود سال ،۱۳۵۴انتشار روزنامة ندای اتحاد و ورود چاپخانه را همزمان بیان میدارد .احتمال میرود
که وی برای چاپ نشریهاش دستگاه چاپ وارد کرده باشد؛ چون دیگران بعد از او نیز ،غلامعلی کرمانشاهی و عبدالحسین
منیعی ،در سالهای ۱۳۰۷و ۱۳۲۸برای انتشار نشریات خود به نامهای نامة کردستان و ندای غرب چنین رویهای را پیش
گرفتند و برای چاپ نشریههای خود ،دستگاه چاپ وارد سنندج کردهاند .با این استدلل میتوان بیان کرد که آیتالله مردوخ
نیز چنین عمل کرده و او نخستین چاپخانهدار کردستان بوده است .اگر این روند درست باشد ،میتوان گفت اولین چاپخانه
