Page 329 - تاریخ، فرهنگ و هنر استان کهکیلویه و بویراحمد

‫نگاهمردمشناسانهبهنقوشگلیمعشایرایلبویراحمد‪...‬‬

‫‪ .13-6‬حاشیه پلكانی‬
‫حاشیة زیبای پله‌ای یا پلكانی كه در بیشتر گلیم و قالی‌های منطقة كهگیلویه و بویراحمد‬
‫دیده می‌شود معمول ًا با رنگ‌های تیره شروع می‌شود و گاهی تا چهار حاشیه به‌صورت‬
‫مثبت و منفی دیده می‌شود‪ .‬نام پله‌ای‪ ،‬خود گواه خویشتن است و طراحان نخستین هدفی‬
‫جزء تجسم پلكان نداشته‌اند‪ .‬جای‌گرفتن نگاره‌های پله‌ای و پلكانی در كنار هم‪ ،‬بسان‬
‫حلقه‌های به‌هم پیوستة یك زنجیرة شبكة نقش‌بندی و سازگاری و ملازمة آنها با یكدیگر‪،‬‬
‫یا باید برخواسته از یك مفهوم عینی یا ذهنی و نمادی باشد‪ .‬خواه مشهود و خواه مكنون‪،‬‬
‫یا برگرفته از طرح و نقش كهن‪ ،‬به‌صرف زیبایی آن و تناسب و موازنة چشم‌نواز خطوط‬
‫پلكانی و بی‌توجه به آینه‪ ،‬نقش مركزی چهار پلكان مقابل است‪ .‬این هر دو با طبیعت و‬
‫ماهیت سنتی نقش‌پردازی و نگاره‌سازی دست‌بافته‌های عشایری و روستایی سازگاری‬
‫دارد‪ .‬چه بسا نقشی كه قرن‌هاست بافته می‌شود‪ ،‬بی‌آنكه بافتنده به مفهوم عینی یا ذهنی‬
‫و رمزی آنها آگاهی و اعتنا داشته باشد و بسا نقش‌هایی كه گذشته از معنی و مفهوم آنها‪،‬‬
‫اجزای مادی آنها نیز بر بافتند آشكار نیست؛ چون بافنده نمی‌داند كه دقیق ًا چه چیز را‬
‫می‌انگارد و می‌بافد‪ .‬این نقش‌های ناشناخته با گذشت زمان و در دست‌بافندگان نسل‌های‬
‫پیاپی دستخوش تحریف و تضعیف می‌شود و سرانجام به‌گونه‌ای در می‌آید كه دیگر قابل‬
‫شناسایی و انطباق با نقش نخستین نیست؛ گاه نیز تغییر شكل و ماهیت می‌دهد و به‌صورتی‬

‫در می‌آید كه به اعتباری ضد صورت نخستین است‪.‬‬
‫پیـش از آنكـه بـرای درك نسـبت نقش‌مایـة پلـه‌ای یـا نقش‌مایـة پلكانـی تالش‬
‫شـود‪ ،‬بایـد دید كـه نقش‌مایة كنگـره‌ای یا پلكانـی از چه زمـان و به چه منظـور در آثار‬
‫باسـتان بـه‌كار آمـده اسـت‪« .‬كمتریـن صـورت ایـن نقش‌مایـه در نقـوش سـفالینه‌های‬
‫پارسـه‪ ،‬از هـزاره چهـارم پیـش از میالد مسـیح‪ ،‬از مجالـس تصویر شـده كـه می‌تواند‬
‫نشـانة آسـمان باشـد‪ .‬پـس از این آثـار پیـش از تاریـخ‪ ،‬كمتریـن نمونه ایـن نقش‌مایه‬
‫را بـر فـراز كاخـی از دوران تمـدن اورارتـو بـاز می‌یابیـم كه بـر لوحه‌ای فلزی از سـده‬
‫هشـتم پیـش از میالد مسـیح می‌باشـد و نگارگـری آن بـه اسـلوب ردیف‌كـردن ایـن‬
‫نقش‌مایـه در بناهـای هخامنشـی و پارتـی و سـامانی هماننـد اسـت؛ اسـلوبی كـه از آن‬
‫پـس در چهارچـوب معماری مقیـد نمانده و بـه پیكرتراش نیـز راه‌یافته و تـاج داریوش‬
‫هخامنشـی را آراسـته اسـت‪ .‬دربـارة مفهـوم رمـزی نقش‌مایة كنگـره‌ای باستان‌شناسـان‬

‫‪327‬‬