Page 34 - فصل سوم-بناها، آثار و اشیای باستانی و تاریخی/ استان کردستان

‫‪ /33‬استان کردستان‬

‫بافت قدیمی سقز‪ ،‬ترکیبی از معماری بومی (کردستانی) و مناطق مرکزی ایران است‪ .‬بیشتر خانهها‪ ،‬حیاط مرکزی و‬
‫فضاهای پیرامونی دارند و در مقابل فضاها (در داخل حیاط) ایوان ستوندار چوبی ساخته شده است‪ .‬همچنین سردرهای‬
‫زیبایی در بسیاری از خانهها تعبیه شده است‪ .‬ساختار اصلی شهر سقز در عصر قاجار شامل نارینقلعه‪ ،‬دارالحکومه‪ ،‬بازار‪،‬‬
‫مسجدجامع و محلههای شهر است‪ .‬سه محلة معروف آن‪ ،‬میانقلعه‪ ،‬محلة سرپیچه و جو بوده است‪ .‬در کنار این آثار‪ ،‬مسجد‬

‫دومناره‪ ،‬کاروانسرای چهارقاپی و تاجوانشیر هم قرار داشته است (زارعی‪.)288 :1392 ،‬‬

‫‪ .7‬بافت قدیمی شهر سنندج‬
‫شهر سنندج (سنه)‪ ،‬مرکز استان کردستان‪ ،‬به مدت سیصد سال مرکز ایالت کردستان بود که در دورة صفویه و در روزگار‬
‫شاه صفی (‪1046‬ه‪.‬ق) سلیمانخان اردلان آن را بر روی ویرانههای روستایی قدیمی به نام سینه ساخت‪ .‬سلیمانخان بهموجب‬
‫دستور شاه صفی مرکز حکومت خود را از قلعههای زلم‪ ،‬حسنآباد‪ ،‬پالنگان و مریوان به سنندج کنونی منتقل کرد و سپس‬
‫به ساختن آن پرداخت‪ .‬وی قلعة حکومتی کهندژ را بر بلندای تپهای مستحکم بنا کرد و عمارت‪ ،‬حمام‪ ،‬مسجد و بازار را در‬
‫خارج از قلعه ساخت‪ .‬همچنین با احداث یک رشته قنات‪ ،‬آب را از دشت سرنووی که در فاصلة هزار قدمی شهر قرار داشت‬
‫به داخل شهر و به میانقلعه برد (وقایعنگار کردستانی‪ .)30 :1381 ،‬در شهر سنندج از دیرباز بازار و میدانهایی همچون میدان‬

‫کلیسا‪ ،‬میدان ارگ‪ ،‬میدان علافها و بازارهای محلهای وجود داشته است‪.‬‬
‫شهر سنندج هنوز هم بخشی از بافت تاریخی خود را حفظ کرده است‪ .‬این اماکن شامل بازار‪ ،‬مسجد‪ ،‬حمام‪ ،‬بیش از ‪350‬‬
‫منزل قدیمی و سایر بناهای شهری است‪ .‬این بافت ارزشمند تاریخی از عصر صفوی‪ ،‬قاجار و اوایل پهلوی بهجا مانده است‪.‬‬
‫در این شهر بناهای مسکونی ازنظر معماری ارزش زیادی دارند‪ .‬ظاهر شهر نیز ویژگیهای منحصربهفردی دارد‪ .‬وجود‬
‫بخشی از شهر با معماری پلکانی و کوچهها و گذرگاههای قدیمی نمونهای از آن است‪ .‬بخش عظیمی از بافت تاریخی شهر‬
‫از بین رفته است؛ اما محلات قدیمی بسیاری هنوز به حیات خود ادامه میدهند‪ .‬برخی مورخان محلی معتقدند که سنندج در‬
‫آغاز شکلگیری‪ ،‬چهار محله داشت و تا دورة قاجار از ساختار اجتماعی مشخصی برخوردار بود‪ .‬محلههای میانقلعه‪،‬‬
‫قطارچیان‪ ،‬جورآباد و بازار ازجملة این محلهها بودند‪ .‬محلة میانقلعه‪ ،‬دارالحکومه و خانة بعضی از بزرگان شهر بود که‬
‫خسروخان و امانالله خان از والیان اردلان به گرد آن دیواری کشیدند و مشتمل بر چهار دروازه بود‪ .‬محلة قطارچیان که‬
‫عمارت وکلای کردستان در آن قرار داشت و محلههای جورآباد و بازار که سکنة آنها بیشتر تجار و سایر اصناف بودند‪.‬‬
‫محلات دیگری هم وجود داشتند که بخشی از این چهار محله به شمار میرفتند (بابانی‪ .)191 :1366 ،‬سنندج در اواخر دورة‬
‫قاجار شامل هفت محله بود که افزونبر چهار محلة یادشده‪ ،‬سه محلة دیگر به نامهای قلعه چهارلان‪ ،‬کرمانجها و چهارباغ نیز‬
‫در آن دیده میشد‪ .‬چهارباغها در اثر گسترش و افزایش جمعیت به شهر ملحق شدند (زارعی‪1386 ،‬الف‪ .)144-135 :‬ا امروزه‬
‫محلات دیگری مانند محلة آغهزمان‪ ،‬قلعة چهارلان‪ ،‬جورآباد پایین و بالا و سرتپوله به آن اضافه شدند (همان‪.)144 :1381 ،‬‬