Page 47 - فصل اول-جغرافیای طبیعی/ استان کردستان
P. 47
/ 47استان کردستان
.3دشت یا جلگه
زمینهای هموار و پست را اصطلاحاً دشت مینامند .دشت در حالت کلی یک مفهوم کیفی است که افزونبر مناطق هموار
و پست ،ممکن است برخی نواحی نسبت ًا شیبدار را نیز در بر گیرد .بنابراین به مناطق هموار و نسبتاً همواری که در آن برجستگی
و یا عوارض کمی وجود دارد و از گستردگی بسیاری برخوردار است ،دشت گفته میشود1.
دشتهای اصلی و پهناور استان کردستان در بخش شرقی استان و غالباً در محدودة شهرستانهای قروه ،بیجار دهگلان
و دیواندره واقع شدهاند .یکی از ویژگیهای برجستة دشتهای شرقی استان کردستان ارتفاع آنهاست؛ بهطوریکه میتوان
آنها را دشتهای مرتفع نامید .در بخش غربی استان ،مناطق هموار و یا بهعبارتی دشتها ،بیشتر ماهیت میانکوهی داشته
و به گستردگی دشتهای شرقی نیستند .در شهرستانی مانند سروآباد ،مناطق هموار و پست بسیار محدود هستند.
محیط طبیعی استان در قالب سه ناحیة طبیعی دشتی ،کوهپایهای و کوهستانی تقسیمبندی میشود .نواحی دشتی استان
غالب ًا در نیمة شرقی و شهرستانهای قروه ،دهگلان ،بیجار و دیواندره قرار دارند که بهصورت پراکنده در بخشهایی از دیگر
شهرستانها قرار گرفته و 8174کیلومترمربع معادل 28/12درصد سطح استان را شامل میشوند .کوهستانهای استان نیز با
14051کیلومترمربع و برابر با 48/35درصد استان ،نیمة غربی و بهویژه کمربند میانی استان را شکل دادهاند .کوهپایهها
نیز عمدت ًا در حدفاصل دشتها و کوهستانهای استان قرار دارند که سهم آنها از سطح استان 6839 ،کیلومترمربع و معادل
23/53درصد است.
اشکال مهم ژئومورفولوژی
روند غالب ناهمواریهای استان کردستان بهصورت شمالغربی -جنوبشرقی است .این روند در جنوبغربی استان
که ارتفاعات شاخصی مانند شاهو ،کوسالان و کوههای هورامان در زون زاگرس مرتفع دارند بسیار مشخص است .در این
بخش که جزء قلمرو زاگرس مرتفع محسوب میشود ،رشتهکوهها بهصورت ممتد ظاهر شدهاند .از دیگر ارتفاعات ممتد
استان کردستان میتوان به رشتهکوههای جنوب شهرستان قروه و دهگلان اشاره کرد که قلههای معروفی همچون بدر،
پریشان و پنجهعلی را شامل میشود؛ اما در بخشهایی از محدودة زون سنندج -سیرجان ،عملکرد شدید رودخانهها عمود
بر این روند ،به ناهمواریها ،سیمای تودهای بخشیده است؛ بهطوریکه در ظاهر بهصورت تودههای کوهستانی ِنمود یافتهاند.
این وضعیت بهویژه در حوضة آبریز سیروان و سیمینهرود چشمگیرتر است .ناهمواریهای حدفاصل شهرستانهای سنندج،
کامیاران ،سروآباد و همچنین ارتفاعات چهلچشمه در بخشهای شمالیتر 2چنین وضعیتی پیدا کردهاند.
استان کردستان ازنظر زونهای زمینشناسی در بین سه زون زاگرس ،سنندج -سیرجان و ایران مرکزی تقسیم شده است.
بنابراین ازنظر تنوع پدیدههای زمینشناسی ،استانی غنی به شمار میآید .در محدودة زاگرس مرتفع باتوجهبه گسترش
سنگهای آهکی ،پدیدههای انحلالی مانند غار ،تنگههای عمیق و سرابها (چشمههای پرآب) یکی از ویژگیهای برجستة
.1در بررسی حاضر ،طبقهبندی سیکدار و همکاران ( )2004را که شیب را برای بررسی تغییرات پوشش سطحی و کاربری زمین در رابطه با منطقهبندی
پتانسیل آب زیرزمینی ارائه کردهاند ،مبنا قرار دادهایم .بر این اساس ،طبقة شیب 0تا 5درجه با ویژگی کیفی بسیار ملایم و همچنین تا حدی طبقه 5تا
10درجه با ویژگی کیفی ملایم ،میتوانند معرف دشتها باشند.
.2چلچهمه در زبان کردی
