Page 51 - فصل اول-جغرافیای طبیعی/ استان کردستان
P. 51
/ 51استان کردستان
عوامل مؤثر بر اقلیم
.1تودههای هوا
باتوجهبه موقعیت جغرافیایی استان کردستان ،در هر زمانی از سال ،تودههای هوا با ویژگیهای مختلف و منشأ متفاوت وارد
استان میشوند .هر ساله در اوایل فصل پاییز بادهای غربی از شمالغرب و غرب بهتدریج وارد ایران و بهخصوص استان
کردستان میشوند .کاهش گرمای هوا در اوایل پاییز در شمالغرب و غرب ایران با پس َروی پرفشار جنب حارهای از روی
مناطق یادشده ،همزمان شده است .در این دوره از سال ،بادهای غربی بهتدریج تا اواخر پاییز در بیشتر مناطق ایران حاکم
میشوند .بنابراین در فصل پاییز بهسبب ورود تودههای هوا از شمالغرب (بادهای غربی) و شمالشرقی (وزش سرد هوای
سیبری بر روی شمالشرق ایران) ،کاهش نسبی دما محسوس میشود .با استقرار کامل بادهای غربی در فصل زمستان و انتقال
چرخندها و واچرخندها از دریای مدیترانه و همچنین ریزش هوای سرد منطقة قفقاز و دریای سیاه ،هوای بسیار سردی در ایران
و بهویژه در استان کردستان تجربه میشود .در اواخر زمستان ،بادهای غربی بهتدریج از بخشهای جنوبی ایران پسروی میکند
تاجاییکه در اواسط بهار ،بادهای غربی از قلمرو ایران خارج میشوند و در این زمان ،جریان پرفشار جنبحارهای آزور از
سمت جنوب و جنوبغرب ایران گسترش پیدا میکند .در اواخر بهار با استقرار کامل این جریان پرفشار در استان کردستان،
هوا گرمتر شده و شرایط پایدار در منطقه ایجاد میشود .در فصل تابستان و بهویژه ماههای تیر و مرداد ،گرما ادامه پیدا کرده و
در شهریور ماه از شدت گرما کاسته خواهد شد .درنهایت میتوان تودههای هوایی که در فصول مختلف روی کردستان حاکم
میشوند را علت اصلی سرما و گرمای منطقه دانست .البته عوامل محلی همچون ارتفاع از تراز دریا ،عرض جغرافیایی و دوری
و نزدیکی به پهنههای وسیع آب این شرایط را گاه تشدید و گاه تضعیف میکنند؛ برای مثال در تابستان اگرچه جریان پرفشار
جنبحارهای بر روی استان کردستان حاکم است؛ اما مناطق مرتفعتر استان از شرایط دمایی نسبت ًا خنکتری برخوردار هستند.
.2ارتفاع
نقش ناهمواریها در آرایش نواحی اقلیمی ایران بسیار مهم است .ازاینرو باید به نقش ناهمواریهای بزرگ یعنی
رشتهکوههای زاگرس و البرز اشاره کرد که بهویژه ،آرایش مکانی دما و بارش را تعیین میکنند .به همین دلیل است که مرز
نواحی آبوهوایی ایران ،عمدتاً از پیکربندی ناهمواریها پیروی میکند .در استان کردستان نیز نقش ناهمواریها در تعیین
نواحی اقلیمی بهخوبی مشخص است ،ازجمله آنکه مناطق مرتفعتر استان ،دما و بارش بیشتری را تجربه میکنند.
.3عرض جغرافیایی
عرض جغرافیایی ،یکی از عوامل مؤثر بر تغییرات اقلیمی هر منطقه است .عرض جغرافیایی از یکسو تعیینکنندة
موقعیت جغرافیایی هر مکان نسبت به محل استقرار و مسیر جابهجایی سامانههای همدید است و از سوی دیگر بر مقدار
تابش دریافتی تأثیر دارد .در مناطق وسیعی که در امتداد نصفالنهارها گسترش دارند بهروشنی نقش عرض جغرافیایی در
کمیت عناصر جوی دیده می شود .بهعبارتدیگر ،هرچقدر یک منطقه ازنظر عرض جغرافیایی گسترش بیشتری داشته
باشد ،روند کاهش و افزایش عناصر جوی در آن بیشتر مشاهده میشود .برای نمونه ،مناطق جنوبی و شمالی ایران بهسبب
عرض جغرافیایی مختلف شرایط آبوهوایی متفاوتی دارند .درواقع ،عرض جغرافیایی با تعیین زاویه و مدت تابش خورشید،
میزان انرژی ورودی به هر مکان را در هرروز از سال تعیین میکند .همچنین ،تغییر زاویة تابش در طول سال ،سبب
جابهجایی کمربندهای اقلیمی در کرة زمین شده و درنتیجه بیلان انرژی منطقه را تغییر خواهد داد.
