Page 27 - فصل هشتم-مفاخر و مشاهیر/ استان کردستان

‫‪ / 27‬استان کردستان‬

‫بود‪ .‬از وی منظومههایی به زبانهای عربی‪ ،‬فارسی و کردی برجایمانده که مهمترین آنها منظومه مرشد العشاق است (روحانی‪،‬‬
‫‪ ،1371‬ج‪.)467 :1 .‬‬

‫خانی‪ ،‬احمد‬
‫ادیب و داستانسرای معروف کرد‪ ،‬احمد خانی‪ ،‬در سال ‪ 1061‬ه‪.‬ق‪ ،‬متولد شد و یکی از ستارگان تابناک آسمان ادب کردی‬
‫است که به زبانهای عربی و فارسی و ترکی نیز کامل ًا آشنا بود‪ .‬تحصیلات خود را در مساجد و مدارس شهرهای بایزید‪ ،‬اورفه‪،‬‬
‫خلاط و بدلیس به انجام رساند و به قاهره و قسطنطنیه نیز مسافرتهایی کرد و با دانشمندان و ادبای عرب و ترک مراوده و‬
‫معاشرت داشت‪ .‬او فرهنگی منظوم مانند نصابالصبیان ابونصر فراهانی را به زبان عربی و کردی برای دانشآموزان و محصلین‬
‫کرد در سال ‪ 1064‬ه‪.‬ق نوشت و نام آن را نوبار گذاشت‪ .‬این کتاب به سال ‪ 1310‬ه‪.‬ق در ذیل فرهنگ الهدیه الحمیدیه‪ ،‬فی‬

‫اللغه الکردیه در شهر استانبول به چاپ رسیده است‪.‬‬
‫شاهکار احمد خانی‪ ،‬داستان منظومی به زبان کردی کرمانجی‪ ،‬در بحر هَزَج مسدس اَخرب مقبوض‪ ،‬به نام مم و زین از‬
‫داستانهای باستانی کردی است‪ .‬مم و زین و همچنین داستان عامیانه آن در شهرهای مختلف همچون پاریس‪ ،‬استانبول‪ ،‬دمشق‬
‫و تهران چاپ شد و اصل داستان به بیشتر زبانهای زندة دنیا ازجمله آلمانی‪ ،‬فرانسوی‪ ،‬روسی‪ ،‬عربی و ترکی ترجمه شد‪ .‬خانی‪،‬‬
‫گذشته از جنبة شاعری در بیشتر علوم اسلامی اطلاعات کافی داشت و در شهر بایزید تا آخر حیات تدریس میکرد و انسانی‬

‫موقر‪ ،‬فروتن‪ ،‬متقی و پارسا بود (همان‪.)214-212 :1364 ،‬‬

‫دزلی (مردوخی)‪ ،‬ملا حسن‬
‫او متخلص به هجری و از خاندان مردوخیان اورامان است‪ .‬تولد وی را به سال ‪ 1275‬ه‪.‬ق در روستای وهیسیای اورامان‬
‫نوشتهاند‪ .‬چنانکه از آثار و اشعار ملا حسن برمیآید‪ ،‬وی فتاوا و نظرگاههایی داشت که با باورهای عالمان دینی آن روزگار‬
‫و بلکه سالها پس از آن در تضاد بود‪ .‬ازجمله این فتواها‪ ،‬فتوای مربوط به جاریشدن لفظ طلاق ثلاثه بر زبان مرد است که‬
‫به هر دلیل و در هرحالت روحی و عصبی موجب وقوع طلاق میشود و زن و مرد در چنین حالتی راهی جز متارکه ندارند‪.‬‬
‫گفتنی است که اکثر قریب به اتفاق علمای فقه شافعی بدان معتقدند‪ .‬ملا حسن با شهامت تمام‪ ،‬اول ًا استفاده از لفظ طلاق را‬
‫بهجای سوگند که خود ناشی از همین فتواست‪ ،‬مردود شمرد و ثانیاً وقوع طلاق را منوط به تصمیم مرد به جدایی از همسرش‬
‫دانست‪ .‬مداخلة شیخ حسن برای ممانعت از طلاقهای اینچنینی به حاکم شرع کرکوک و به مفتی بغداد رسید‪ .‬والی بغداد‪،‬‬
‫ملا حسن را برای انجام مناظره احضار کرد که در یک طرف مفتی شهر و دیگر علمای طراز اول بغداد و در طرف دیگر‬
‫ملا حسن دزلی بود‪ .‬پس از پایان مناظره‪ ،‬شیخ حسن موفق به مجاب کردن همگان شد و در پایان این جلسه والی به او‬
‫پیشنهاد منصب قاضیالقضاتی بغداد را داد که شیخ نپذیرفت و از والی خواست که او را به مدینه یا قاهره بفرستد‪ .‬بدینترتیب‪،‬‬
‫شیخ راهی مصر شد و به مدت یازده سال در دانشگاه الازهر به ادامة تحصیل پرداخت‪ .‬این دانشمند در سال ‪ 1365‬ه‪.‬ق در‬
‫روستای دزلی چشم از جهان فروبست و در همانجا به خاک سپرده شد‪ .‬شهرت ملا حسن دزلی بیشتر بهعنوان شاعری‬
‫طنزپرداز و هزلگوی است‪ .‬وی افزون بر اورامی به سورانی نیز اشعار زیبایی دارد‪ .‬از وی آثار زیادی بهجای مانده است‬

‫که مهمترین آنها دیوان شعر اوست (همان‪ ،1371 ،‬ج‪.)296 :2.‬‬