Page 3 - فصل اول-تعلیم و تربیت و مراکز علمی/ استان کردستان

‫‪ /3‬استان کردستان‬

‫سه مکتبخانه بود که به او پاش‪1‬خلیفه میگفتند‪ .‬این فرد در نبود خلیفه‪ ،‬کارهای مکتبخانه را انجام میداد (همان‪-577 ،‬‬
‫‪.)578‬‬

‫آموزش مکتبخانهها شامل‪ ،‬آموزش حروف و سپس ساخت کلمات از آنها و آموزش سورههای کوچک قرآن تا انتها‬
‫بود‪ .‬در کنار فراگیری قرآن‪ ،‬رسالة روله بزانه‪ ،2‬با مطالب اعتقادی هم تدریس میشد‪ .‬در کردستان دو نوع روله بزانه موجود‬
‫بود‪ .‬یکی را ملا خضر رودباری و دیگری را ملا عبدالله مفتی به شعر اورامی در خور فهم بچهها نوشته است‪ .‬همچنین در‬
‫مکتبخانهها گلستان و بوستان سعدی‪ ،‬نصابالصبیان ابونصر فراهی‪ ،‬اعتقادنامه عبدالرحمن جامی‪ ،‬نان و حلوای شیخ بهائی‬
‫و موش و گربة عبید زاکانی تدریس میشد‪ .‬اینها مقدماتی بود که تا سن دوازده سالگی در مکتب آموزش داده میشد‪.‬‬
‫شاگردانی که علاقة بیشتری به دروس فقه و اصول‪ ،‬منطق و بلاغه‪ ،‬هیئت‪ ،‬تفسیر و حدیث داشتند از درجه اعتبار علمی‬

‫بالاتر بودند (حیرتسجادی‪ ،1380 ،‬ج‪.)45 :1 .‬‬
‫ملاعبدالله‪ ،‬ملا حسن‪ ،‬شیخ عبدالوهاب‪ ،‬شیخ عبدالله اختری‪ ،‬میرزا هدایت و ‪ ...‬برخی از مکتبداران قدیم سنندج بودند‬
‫که تا اواخر قرن سیزده قمری به این شغل مشغول بودند (ایازی‪ .)581-580 :1371 ،‬این مکتبخانهها جزء آخرین‬
‫آموزشگاههای سنتی در کردستان بودند‪ .‬دربارة نخستین مکتبخانههای کردستان‪ ،‬بهدلیل قدمت تاریخی آنها و نبود مدارک‬

‫مستند‪ ،‬نمیتوان اظهارنظر دقیقی داشت‪.‬‬
‫آن دسته از دانشآموختگان مکتبها که علاقمند به فراگیری بیشتر و ارتقای سطح علمی بودند‪ ،‬ناچار به ترک شهر یا‬
‫روستای خود برای رفتن به مدارس عالیتر و استفاده از محضر اساتید برجسته بودند‪ .‬هدف غایی بسیاری از طلاب‪ ،‬توفیق‬

‫تحصیل در نظامیهها‪ 3‬بود‪.‬‬
‫آموزشگاههای قرون گذشته در سرزمینهای اسلامی را میتوان در سه ردة مکتبخانهها در سطح ابتدایی‪ ،‬مدارس علمیه‬
‫در سطح متوسط و عالی و نظامیهها در سطوح بسیار عالی جستجو کرد‪ .‬قدمت و سابقة تأسیس این نوع آموزشگاهها یکسان‬
‫نیست؛ بهطوریکه ازنظر تاریخی‪ ،‬نظامیههایی که درنتیجة توسعة جامعه و ظهور نیازهای علمی به وجود آمدند‪ ،‬بیش از دو‬
‫نو ِع دیگر بودند‪ .‬قدیمیترین مدارس عالی‪ ،‬که به آنها بیتالحکمه یا دارالحکمه یا خزانهالحکمه میگفتند در شهرهایی‬
‫همچون بغداد‪ ،‬موصل و قاهره تأسیس شدند‪ .‬در برخی شهرها و مناطق کردستان نیز دارالعلمهایی شبیه آنها ولی در ابعاد‬
‫کوچکتر وجود داشت (حیرتسجادی‪ ،1380،‬ج‪ .)16-15 :1 .‬واقعیت آن است که باوجود فقدان نظامیه در استان کردستان‪،‬‬

‫اغلب دانشمندان‪ ،‬عرفا و ادبای معروف ایرانی و کُرد در چنین ساختار آموزشی‪ -‬سنتی تحصیل کردهاند‪.‬‬
‫فاضل شهیر‪ ،‬آیتالله شیخ محمد مردوخ کردستانی‪ 4‬در کتاب تاریخ ُکرد و کردستان (تاریخ مردوخ) فهرستی از علما و متفکران‬
‫ارائه کرد که در قرون گذشته در مناطق مختلف کردستان به دنیا آمده و هریک منشأ خدمات چشمگیری بودهاند‪ .‬این فهرست مشتملبر‬

‫مشاهیر مناطق مختلف کردستان از قرن سوم هجری به بعد است (مردوخ‪ ،1353،‬ج‪.)181 :1.‬‬

‫‪ .1‬پاش در زبان کُردی یعنی َپس‪ ،‬سپس‪ ،‬بَعد‬
‫‪ .2‬به معنی فرزندم بِدان‪ ،‬که منظومهای تعلیمی بود‪.‬‬
‫‪ .3‬اینگونه مدارس در عهد وزیر توانای شافعیمذهب دربار سلجوقیان‪ ،‬خواجه نظامالملک طوسی راهاندازی شد و نظامیه نام گرفت‪.‬‬
‫‪ .4‬آیتالله شیخ محمد مردوخ کردستانی (‪ 1256‬تا ‪.)1354‬‬