Page 4 - فصل اول-تعلیم و تربیت و مراکز علمی/ استان کردستان
P. 4
تعلیموتربیت و مراکز علمی4/
ازجمله علمای اشارهشده در این کتاب ،احمد خانی از ادبای معروف ُکرد و صاحب دیوان زین و َمم ،اسمعیل معروف
که اشعار و قصاید زیادی به کرمانجی از وی بهجای مانده و به فردوسی کُرد مشهور است ،امیر شریفخان ،مولانا خالد
شهرزوری ،نابغة زمان خود و استادِ شیخ سراجالدین (عثمان) طویلی است ،ملا یونس هلکاتینی ،مرادخان بایزیدی و مستورة
ُکرد (ماهشرف) خانم هستند (همان ،ج.)196-182 :1 .
از عوامل مهم در ترویج تعلیموتربیت سنتی در کردستان ،خانقاهها و تکایای طریقت بودند .در این مکانها ،بهجز
پرورش و ارشاد ،علوم قدیمه نیز آموزش داده میشد .یکی از مهمترین مراکز در این زمینه ،خانقاههای مربوط به طریقت
نقشبندیه است .در نواحی ُکرد ،مشایخ طریقت و ارشاد زیادی وجود داشت (همان ،ج.)199-198 :1 .
در کنار مکتبخانهها که در زمرة اولین مدارس ابتدایی عُرفی قدیم محسوب میشدند ،همچنان در حجرههای برخی از
مساجد ،علوم دینی نیز تدریس میشد .اینگونه مدارس بهطور اختصاصی به تربیت طلاب علوم دینی میپرداختند و
فارغالتحصیلان آنها درصورت طی مدارج لازم ،روحانی میشدند .در کردستان به کسی که همة علوم مربوطه را فرا میگرفت،
اصطلاح ًا مُلای دوازده علم میگفتند .مدت تحصیلات علوم دینی در همهجا یکسان نبود (جاناحمدی .)170 :1391 ،همچنین،
بهطور معمول دورة تحصیلات علوم دینی هجده سال بود که به سه دورة شش سالة ابتدایی ،متوسطه و عالی تقسیم میشد.
عناوین دروس مدارس علوم دینی در مقطع متوسطه بهطور عمده شامل صرفونحو ،فارسی ،خط و انشاء ،منطق ،بیان ،وضع،
عقاید ،و آداب و بلاغه بودند .همچنین در مقاطع عالی ،حساب ،هیئت ،هندسه ،کلام ،حکمت ،تفسیر ،حدیث ،تکمیل فقه و
تاریخ ،آموزش داده میشد (حیرتسجادی ،1380 ،ج .)50 :1 .بااینهمه ،ممکن بود در برخی از مدارس علوم دینی و بنابه تشخیص
مدرسین ،کتابها و منابع دیگری تدریس شود؛ امّا روال کلی و سلسلهمراتب دروس ،کموبیش اینگونه بود.
بهجز مدارس اختصاصی علوم دینی که بهطور معمول در حجرة مساجد و گاهی نیز در خانقاهها دایر بودند ،در برخی
مساجد نیز مکتبخانه دایر میشد .همچنین پیشنمازها در اطاقی از مسجد هر محله به آموزش کودکان میپرداختند .در
کردستان به معلم ،ماموستا (استاد) میگفتند .ماموستا یکی از بچههای زرنگ و بالیاقت را به نام خلیفه معرفی میکرد که در
غیاب او مکتب را اداره کند و بچهها به او هم ملا میگفتند .همچنین در کردستان ،افرادی در منزل شخصی و یا محلی دیگر
به کودکان آموزش میدادند .مساجدی مانند عبداللهبیگ ،دارالاحسان ،شیخ امام و ...ازجمله مساجدی بودند که در آنها علوم
قدیمه تدریس میشد (همان ،ج.)47-45 :1 .
تاریخچة آموزش رسمی در کردستان
جنبش روشنفکری و افکار ترقیخواهانهای که در سالهای پیش از انقلاب مشروطیت در ایران به وجود آمد ،زمینههای
فکری این انقلاب را فراهم کرد .در سال ،1273نخستین مدرسه در کردستان تأسیس شد .سال 1312( 1273ه.ق) آغاز این
نهضت علمی و ابتدای شروع فرهنگ و تمدن جدید به پیروی از روش تدریس و تحصیل دارالفنونیها در کردستان بود
(همان ،ج .)7 :1 .در سال 1315و بههنگام سلطنت رضاشاه ازطرف ادارة معارف ،اوقاف و صنایع مستظرفه ،همة
مکتبخانهها بسته شد و شاگردان آنها با هر میزان سواد و معلومات به مدارس دولتی رفتند (ایازی .)579 :1371 ،در فاصلة
سالهای 1273تا ،1315یعنی در حدود 42سال ،مکتبخانهها و مدارس جدید در سنندج بهطور همزمان استفاده میشدند.
