Page 3 - فصل سوم-جغرافیای شهری/ استان کردستان
P. 3
/ 3استان کردستان
.3سنندج
بزرگترین و قدیمیترین شهر استان کردستان ،شهر سنندج در مرکز این استان است .براساس بررسیها و مطالعات
باستانشناسی ،سابقة سکونت در سنندج به هزارة پنجم پ.م برمیگردد (زارعی و دیگران)1396 ،؛ اما روند تبدیل سنندج به شهر از
دورة صفویه و در سال 1042ه.ق صورت گرفت .شهرسنندج (سنه) ،به مدت سیصد سال مرکز ایالت کردستان بود .سلیمانخان
اردلان در دورة صفویه این شهر را بر روی ویرانههای روستایی قدیمی به نام سینه ساخت .وی به دستور شاه صفی ،مرکز حکومت
خود را از قلعههای زلم ،حسنآباد ،پالنگان و مریوان به سنندج کنونی منتقل و اقدام به ساخت آن کرد .او همچنین قلعة حکومتی
کهندژ را بر بلندای تپهای در کمال استحکام بنا کرد و عمارت ،حمام ،مسجد و بازار را در خارج از قلعه ساخت .سلیمانخان با
احداث یک رشته قنات ،آب را از دشت سرنووی که در فاصلة هزار قدمی شهر قرار داشت به داخل شهر و به میان قلعه برد
(وقایعنگار کردستانی .)30 :1381 ،در شهر سنندج از دیرباز بازار و میدانهایی همچون میدان کلیسا ،میدان ارگ ،میدان علافها و
مراکز و بازارهای محلهای وجود داشت.
این شهر بخشی از بافت تاریخی خود با بیش از 350منزل قدیمی ،بازار ،مسجد ،حمام و دیگر بناهای شهری را حفظ کرده
است .این بافت ارزشمند تاریخی از عصر صفوی ،قاجار و اوایل پهلوی باقی مانده است .در این شهر ،بناهای مسکونی ازنظر
معماری ارزش چشمگیری دارند .حالت پلکانی بخشی از شهر در کنار کوچهها و گذرگاههای قدیمی از ویژگیهای شاخص این
شهر است .برخی مورخان محلی معتقدند که سنندج در آغاز شکلگیری ،چهار محله داشت و تا دورة قاجار از ساختار اجتماعی
مشخصی برخوردار بود .محلههای میانقلعه ،قطارچیان ،جورآباد و بازار ازجملة این محلهها بودند .محلة میانقلعه ،دارالحکومه و
خانة بعضی از بزرگان شهر بود که خسروخان و امانالله خان از والیان اردلان به گرد آن دیواری کشیدند و مشتمل بر چهار
دروازه بود .محلة قطارچیان که عمارت وکلای کردستان در آن قرار داشت و محلههای جورآباد و بازار که سکنة آنها بیشتر
تجار و سایر اصناف بودند .محلات دیگری هم وجود داشتند که بخشی از این چهار محله به شمار میرفتند (بابانی:1366 ،
.)191سنندج در اواخر دورة قاجار هفت محله داشت که افزونبر چهار محلة یادشده ،سه محلة دیگر به نامهای قلعة چهارلان،
کرمانجها و چهارباغ بودند .چهارباغها در اثر گسترش و افزایش جمعیت به شهر ملحق شدند (زارعی1386 ،الف.)144-135 :
امروزه محلات دیگری مانند محلة آغهزمان ،قلعة چهارلان ،جورآباد پایین و بالا و سرتپوله به آن اضافه شدند (همان:1381 ،
)144که در هریک از آنها محله ،مسجد ،بازار ،مرکز خرید و خانههای قدیمی باقی مانده است .ساختار اصلی شهر سنندج
در دورة صفوی و قاجار شامل میدان ،بازار و چهارباغ در ضلع شمالی بازار ،کهندژ ،محلة میانقلعه و سه محله دیگر،
مسجدجامع ،میدان دارالایاله و میدان کلیسا بود .میدان بازار در اثر خیابانکشی به دو بخش تقسیم شد و بهتدریج بافت دیگر
محلهها نیز در اثر توسعة شهر گسسته شد (همان( )293 :1392 ،تصویر .)1
