Page 6 - فصل سوم-جغرافیای شهری/ استان کردستان
P. 6
جغرافیای شهری6/
.4مریوان
اولین توجهها به مریوان بهدلیل موقعیت استراتژیک منطقه و همجواری با مرز عثمانی بود .وجود جلگة پهناور مریوان
و نزدیکی به مرز ،آن را به نقطهای آسیبپذیر برای والیان اردلان و دولتهای مرکزی ایران تبدیل کرد؛ تاآنجاکه بنای
قلعههای نظامی ،مقدمة شکلگیری شهر مریوان در دورههای بعد شد .همچنین مریوان یکی از بلوکهای هجدهگانه ولایت
اردلان بود که اولینبار در قرن دهم هجری قمری از جانب والایان اردلان توجه جدی به آن شد .بنابر روایت مستوره
اردلان در سال 947ه.ق بین سرخاببیگ ،والی اردلان و سپاه عثمانی جنگی درگرفت که به شکست عثمانیها انجامید .در
این زمان ،مرکز حکمرانی اردلانها قلعة زلم در شهر زور بود .پس از این برخورد ،اردلانها قلعة مریوان را بهعنوان مرکز
حکومت خود قرار دادند؛ اما در دورة هلوخان ( 996تا 1014ه.ق) دارالملک از مریوان به قلعة پلنگان تغییر مکان یافت.
هلوخان بهدلیل نزدیکی مریوان به مرز عثمانی ،مرکز حکومت را به نواحی داخلی قلمرو خود انتقال داد .او در مریوان،
قلعهای مستحکم ،بازار ،حمام ،مساجد و مدارس دلنشین بنا کرد .شاه صفی صفوی ،فرزند خاناحمد خان ،والی اردلان را که
از جانب مادری از شاهزادگان صفوی بود ،به قتل رساند .این امر موجب پذیرش تابعیت عثمانی ازطرف خاناحمدخان
اردلان شد؛ درنتیجه شاه صفی اقدام به لشکرکشی تنبیهی علیه او کرد که نبرد آنها در مریوان رخ داد و منجر به شکست
خاناحمدخان از سپاه عثمانی شد .کلبعلیخان اردلان در ابتدای حکمرانی خود و به فرمان شاهصفی ،حکومت مریوان را به
برادرش خسرو خان داد .وی در سال 1089ه.ق ،والی اردلان شد.
در زمان شاه سلطان حسین صفوی ،سلیمان پاشای بابان به کردستان لشکرکشی کرد و مریوان و دیواندره را تصرف کرد
و تمر خان ،والی سقز و ابراهیمبیگ میراسکندری ،حاکم مریوان به قتل رسیدند .پس از این واقعه ،شاه سلطان حسین،
عباسقلیخان قاجار را با سپاهی به مقابله با بابانها روانه کرد .در این میان ،سپاه اردلان هم به سپاه اعزامی دولت صفوی
ملحق شد؛ درنتیجه سپاه سلیمان پاشای بابان شکست خورد .بنابر روایت تحفة ناصری ،مریوان بعد از سقوط دولت صفوی،
مدتی در تصرف پاشاهای بابان قرار گرفت .بعد از خروج عثمانیها بهدست نادرشاه ،مریوان بار دیگر تحت حکومت
اردلانها درآمد .در سال 1163ه.ق در مریوان و جنگ بین حسنعلیخان اردلان و سلیم پاشای بابان به شکست اردلانها
انجامید .در دوران زندیه بار دیگر تلاقی بین ایران و عثمانی در مریوان روی داد که به شکست خسروخان سوم اردلان در
سال 1219ه.ق انجامید و مدتی باعث توقف محمد پاشای در مریوان شد .در سال 1221ه.ق بار دیگر در مریوان بین سپاه
ایران به فرماندهی اماناللهخان و عبدالرحمن پاشای بابان که به ایران پناهنده شده بود با سپاه عثمانی جنگ درگرفت که به
شکست عثمانیها و حکمرانی دوبارة عبدالرحمن پاشای بابان انجامید (سنندجی.)1366 ،
در سال 1257ه.ق جنگ دیگری بین اردلانها و بابانها در مریوان روی داد که به شکست اردلانها انجامید .در سال
1282ه.ق و در زمان ناصرالدینشاه ،ازطرف دولت مرکزی دستور بنای قلعهای مستحکم داده شد .در سال 1286ه.ق،
فرهادمیرزا معتمدالدوله ،حکمران وقت مریوان بر استحکام قلعه افزود و آن را شاهآباد نامید و در کنار آن ،روستایی ساخت
که به قلعه نامگذاری شد .در اوایل حکومت پهلوی ،حاکم وقت این قلعه را از نو و برای پادگان در روستای موسک بنا نهاد.
مریوان کنونی حاصل گسترش روستاهای قلعه ،دارسیران و موسک است .مهمترین محلات شهر مریوان شامل داسیران،
کونهده ،لیلاخی ،چوارباغ ،تکیه ،هورامی ،حاجی نجیم ،شبرنگ ،مزگه وتی هه ژاره ،بلچه سوو و مسازانی هستند (بنیاد
ایرانشناسی ،در دست انتشار ،ج.)9 .
