Page 11 - فصل سوم-جغرافیای شهری/ استان کردستان
P. 11
/ 11استان کردستان
عمارتها ،یک و یا دو طبقه و دارای بالاخانه و گاهی هم تالار بودند .خانههای این گروه فاقد حیاط بیرونی و قاپچی بود و فقط
یک حیاط نسبتاً بزرگ داشت .ازنظر مصالح بهکاررفته ،تفاوتی بین این خانهها و خانههای گروه نخست وجود ندارد.
نوع معماری و وجود فضاهای داخلی این گروه ،نشانگر ساختار اجتماعی و جایگاه طبقاتی آنها در رشد و توسعة شهری
سنندج است .تفاوت بارز ،در مدخلهای ورودی و تعداد حیاطها است؛ اما گاهی برخی از همین بناها دارای مدخلهای
ورودی زیبا همراه با آجرکاری هستند .در برخی موارد ،فضای خانهها شامل حیاط ،حوض آب ،اتاق ارسیدار ،پنجدری،
سهدری و راهرو ،اتاق گوشوار در طرفین ،مطبخ ،حوضخانه و حتی بادگیر است .نمونههای فاخر این نوع بناها در شهر
سنندج و در عمارتهای ملکالتجار ،رحیمزاده ،جواهری ،مجیدخان کمانگر و گلهداری دیده میشود.
ج) خانههای مردم عادی و طبقة متوسط
بخش عمدهای از خانههای محلههای شهر مربوط به مردم عادی بود .در بررسیهای میدانی مشخص شد که بسیاری از
آنها از دورة قاجار به بعد ساخته شدهاند .عمدة مصالح ساختمانی در بناهای این گروه شامل خشت و گل با پیهای سنگی
است .این دسته از ساختمانها در قیاس با دستههای اول و دوم کوچکتر هستند و تزئینات درخور توجهی در آنها به کار
نرفته است .در پنجاه سال گذشته و باتوجهبه افزایش جمعیت در این گروه اجتماعی ،بسیاری از این ساختمانها تخریب و
به ساختمانهای نوساز چند طبقه تبدیل شدند .ازجمله دیگر عوامل اصلی تخریب اینگونه بناها ،کمدوامی مصالح استفادهشده
در ساختوساز آنها است .تا اواخر دورة قاجار ،خانههای مردم عادی در تمامی محلههای شهر بهجز محلة میانقلعه دیده
میشد و حتی محلههایی مانند جورآباد ،قطارچیان ،چهارباغ ،قلعه چهارلان و بازار از چنین ساختاری برخوردار بودند.
ساختوسازهای امروزی و برنامههای توسعة شهری بیشترین خسارات را به این خانهها وارد کرده است (همان .)40 ،بسیاری
از خانهها بدون توجه به ارزش تاریخی و فرهنگی ،توسط نهادهایی مانند شهرداری و مسکن و شهرسازی دچار تغییرات و
صدماتی شدهاند و گاهی در اثر خیابانکشی ،تعداد زیادی از این خانهها از بین رفته است .مهمترین تخریبها در سطح
گسترده به اجرای طرح بهسازی و نوسازی بافتهای قدیمی برمیگردد؛ بهطوریکه با ایجاد خیابان شهدا ،بزرگترین
تخریب در بافت باارزش محلة سرتپوله (میانقلعه) اتفاق افتاد .در اثر اجرای اینگونه طرحها ،محلههای قدیمی شهر به
ویرانهای تبدیل شدند و بدینترتیب ،نهادهای اداری و سیاسی ،خسارات جبرانناپذیری را به معماری مسکونی باارزش
وارد کردند (همان.)13 ،
مصالح مصرفی در خانههای شهری و روستایی
خانههای قدیمی مقاومترین سیستم سازهای را دارند .بیشتر مصالح بهکاررفته در خانههای قدیمی سنندج بومآورد و عموماً
از خشت و آجر است و پوشش آن در هر ساختمان متفاوت از دیگری است .آجرها بهصورت خفته و راسته قرار گرفتهاند و
ارسیها و در و پنجرههایی از چوب در تمام خانههای قدیمی دیده میشود .در داخل خانهها و در زیرزمین ،سردخانهها و
مطبخها ،کاشیکاریهایی از جنس خشت به کار رفته که بعضی از کاشیها دارای نقوش و تصاویر زیبا هستند .خاک در گچکاری
کوبیده در ایوانها و مخلوط با کاه در اندودکاری دیوارها کاربرد دارد.
خانههای قدیمی سنندج ،دیوارها و ستونهای قطور دارند .دیوارهای حمال ،نقش باربری داشته و تحمل وزن سقف را
داشتند .تیرها عمدت ًا از چوبهای با استحکام زیاد و قطور هستند که ایستایی و استحکام سقف ساختمان را بیشتر میکنند.
