Page 8 - فصل سوم-جغرافیای شهری/ استان کردستان
P. 8
جغرافیای شهری8/
خسروآباد و خانة سرهنگ آزموده اردلان در شهر سنندج هستند .بناهای یادشده ترکیبی از دو سبک محلی و مرکزی دارند؛
یعنی نقشة شبستانی ،حیاط مرکزی و ایوانهای رو بهسمت شرق و جنوب دارند .معماری سبک تلفیقی کردستان به دو گروه
تقسیم میشوند .گروه اول از بناهایی تشکیل شده که اصل ساختار آنها براساس معماری بومی و برطبق فرهنگ معماری
محلی ایجاد شده؛ اما در اجرا از مناطق مرکزی ایران تأثیر گرفته است ،مانند تزئینات و نماکاری که برگرفته از معماری
مناطق مرکزی است و بر روی ساختار بومی و محلی دیده میشود .این معماری در مسجدهابی با شبستان ستوندار
(چهارستونی) و ایوان با پوشش طاق دیده میشود .نمونة آن در مسجدهای خسروآباد بیجار ،مسجد و مدرسة دارالاحسان و
دارالامان سنندج با سبک معماری تلفیقی ایجاد شده و ازجمله بناهای بارزی هستند که ایوانهایی رو بهسمت جنوب و شرق
دارند (همان .)93 :1381 ،گروه دوم آثاری براساس معماری مناطق مرکزی ایران دارند؛ اما بهدلیل خصوصیات سطح شیبدار
منطقه و شرایط اقلیمی متفاوت با فلات مرکزی از اصول معماری بومی همانند سکوسازی ،تراکم در طبقات ،برونگرایی و
استفاده از حرکت هوا با پنجرههای رو به بیرون استفاده شده است .یکی از بناهای شاخص این سبک ،عمارت ملا لطفالله
شیخالاسلام در سنندج است.
.3معماری به سبک فلات مرکزی
آثار این سبک معماری براساس اقلیم و آبوهوای مناطق مرکزی ایران و بهویژه سبک اصفهانی ساخته شده است.
ترکیببندی ،نوع فضاها و تزئینات در آنها مناسب با اقلیم مناطق مرکزی است .محدودة جغرافیایی این سبک ،شهرستانهای
سنندج و بیجار است و شهر سنندج در استفاده از این سبک در منطقه ،بسیار شاخص است .شاید بارزترین نمونة آن ،عمارت
آصف وزیری (آصف) مربوط به دورة صفوی است .در این دوره ،هنرمندان معمار به منطقة کردستان و بهویژه شهر سنندج
روی آوردند و این نوع معماری را رواج دادند .این سبک بعد از آن بهطور کامل در شهرهای استان مانند بیجار و بهخصوص
شهر سنندج گسترش چشمگیری داشت .شکلگیری شهر سنندج و سیل مهاجرت هنرمندان اصفهانی موجب شد که این نوع
معماری در عملکرد موفق باشد .بیشتر بناهای تاریخی شهر سنندج درواقع تحتتأثیر معماری سبک اصفهانی هستند.
عمارت آصف ،عمارت مشیردیوان ،عمارت وکیلالملک و عمارت امجدالاشراف نمونههایی هستند که با این سبکوسیاق
ساخته شدهاند .غالب این آثار تحتتأثیر معماری سبک اصفهانی در دورة اول مربوط به زمان صفویه و در دورة دوم مربوط
به عصر قاجار هستند (همان.)21 :1393 ،
به نوشتة میرزا عبدالله سنندجی (متخلص به رونق) در تذکرة امانالهی در دورة اماناللهخان بزرگ (معاصر با دورة فتحعلی
شاه قاجار) ،چهار هزار ابنیه در شهر سنندج وجود داشت که نشانگر شکوفایی معماری در آن دوران بود .بناهایی همچون
مسجد جامع ،حمام خان ،عمارت خسروآباد ،عمارت مشیر دیوان و وکیلالملک از دورة امانالهی باقی ماندهاند .اگرچه از
دیرباز معماری در کردستان بر پایة اقلیم ،توپوگرافی و توانایی مالی مردم بود؛ اما در دورة صفوی این نگرش دستخوش
تغییر شد و تا پایان عصر قاجار و حتی اوایل دورة پهلوی ،از معماری مناطق مرکزی ایران بهجای معماری بومی -محلی
استفاده میشد .آثار مهم سنندج را در ابتدا معماران اصفهانی طراحی و اجرا میکردند .این معماران ازسوی برخی خوانین و
ثروتمندان به کار گرفته شدند؛ بنابراین تأثیر معماری مناطق مرکزی و شکل و فرم آنها بر معماری بومی و کوهپایهای،
امری طبیعی محسوب میشود .همین امر موجب شد که مهمترین خصوصیات معماری خانههای مسکونی سنندج ،توجه به
نماهای داخلی و طرح مدخل ورودی خانه باشد که طراحی و اجرای آن براساس بضاعت و توان مالی افراد بود؛ نتیجة آن
