Page 18 - فصل چهارم-جغرافیای روستایی و عشایری/ استان کردستان

‫جغرافیایی روستایی و عشایری‪18/‬‬

‫شكلگیری سكونتگاههای روستایی را هم ازنظر پراکنش روستا و هم ازنظر سیمای سکونتگاهی آن (بافت‪ ،‬فضا‪ ،‬عرصه‪،‬‬
‫کالبد و چشمانداز) میتوان مطالعه کرد‪ .‬از جنبة اقلیم و آسایش (دما و رطوبت قابلتحمل)‪ ،‬بارش و دما در معیشت مبتنیبر‬
‫نوع تولیدات کشاورزی‪ ،‬تأثیرات بسیار مهم در پراکنش آبادیها‪ ،‬بافت فشرده یا متخلخل شکل سکونتگاه و معماری‬

‫بناهای روستایی دارد‪.‬‬
‫تفاوتهای زیادی که میان اقلیم کوهستانی و معتدل در این استان وجود دارد‪ ،‬بستر متفاوتی در محیط کالبدی این دو‬
‫پهنه است‪ .‬این دو پهنه‪ ،‬بهدلیل کیفیت اقلیمی خود‪ ،‬زمینة شکلگیری گونههای متفاوتی از معیشت را فراهم میآورند‪ .‬در‬
‫مناطق معتدل واقع در دشتهای کمارتفاعتر استان‪ ،‬بهدلیل همواری زمین‪ ،‬آب‪ ،‬خاک حاصلخیز و اعتدال هوا‪ ،‬شرایط برای‬
‫شکلگیری معیشت مبتنیبر کشاورزی‪ ،‬بسیار مهیا است‪ .‬در فاصلة میان پهنة سرد کوهستانی و دشتهای معتدل استان نیز‪،‬‬
‫معیشت روستاییان‪ ،‬طیفی از دامداری تا کشاورزی است‪ .‬این اشکال معیشت‪ ،‬شیوههای متفاوتی از سکونت را پدید میآورند‬

‫که گونههای متنوع محیطی و کالبدی را سبب میشوند‪.‬‬
‫درحالحاضر‪ ،‬گسترة دشتی استان‪ ،‬پهنة اصلی تولید محصولات زراعی و گسترة کوهپایهای و کوهستانی مرکز تولیدات‬

‫باغی‪ ،‬دامی‪ ،‬عسل و گیاهان دارویی است‪.‬‬

‫ناهمواری و تنوع بستر طبیعی در شکلگیری سکونتگاههای روستایی‬
‫تنوع طبیعی در ایران ارتباطی تنگاتنگ با جهت و موقعیت ناهمواری و تأثیر آن بر متغیر اقلیمی بارش دارد‪ .‬در استان‬
‫کردستان نیز نواحی غربی استان‪ ،‬بارشی تقریبی دو برابری نسبت به نواحی شرقی دارند‪ .‬در مقایسة تنوع نواحی طبیعی‬
‫کشور با کردستان‪ ،‬ازنظر بستر محیط طبیعی و سکونتگاههای روستایی‪ ،‬اثر مستقیم ناهمواریهای کوهستانی‪ ،‬کوهپایه و‬
‫دشت با متغیرهای ارتفاع‪ ،‬شیب‪ ،‬جنس و بافت خاک در تنوع سکونتگاههای روستایی‪ ،‬بیشتر از عامل بارش و دسترسی‬
‫به آب به چشم میخورد‪ .‬استان کردستان با میانگین بارش سالانه بیش از پانصد میلیمتر‪ ،‬از مناطق با بارش متوسط در کشور‬
‫است‪ .‬کمبارشترین نواحی استان‪ ،‬بارشی حداقل ‪ 1/5‬برابر میانگین کشوری دارند‪ .‬گفتنی است که بارش و دسترسی به آب‪،‬‬
‫همچنان عاملی بسیار مهم در جغرافیای روستایی استان است؛ اما وزن تأثیرگذاری آن در استان‪ ،‬کمتر از مقیاس کشوری‬
‫است؛ بهنحویکه متغیر اقلیمی دما نیز متأثر از ارتفاع خودنمایی میکند‪ .‬باتوجهبه دمای معتدل تابستان در بیشتر نقاط‬

‫کردستان‪ ،‬سرمای زمستان و تفاوت مکانی آن بیش از گرما در شکل سکونتگاههای روستایی استان نقش دارد‪.‬‬
‫محیط طبیعی استان کردستان در قالب سه ناحیة طبیعی دشتی‪ ،‬کوهپایهای و کوهستانی تقسیمبندی میشود‪ .‬نواحی دشتی‬
‫استان بیشتر در نیمة شرقی استان و شهرستانهای قروه‪ ،‬دهگلان‪ ،‬بیجار و دیواندره قرار دارند‪ .‬دشتهای با وسعت کمتر‬
‫بهصورت پراکنده در بخشهایی از شهرستانها وجود دارند که ‪ 8174‬کیلومترمربع معادل ‪ 28/12‬درصد سطح استان را‬
‫شامل میشوند‪ .‬کوهستانهای استان نیز با ‪ 14۰51‬کیلومترمربع و ‪ 48/35‬درصد استان‪ ،‬نیمة غربی و بهویژه کمربند میانی‬
‫استان را شکل دادهاند‪ .‬کوهپایهها بیشتر در حدّفاصل دشتها و کوهستانهای استان قرار دارند که سهم آنها از سطح استان‬

‫‪ 6839‬کیلومترمربع با درصد ‪ 23/53‬است (سازمان مدیریت و برنامهریزی استان کردستان‪.)99 :1397 ،‬‬