Page 17 - فصل چهارم-جغرافیای روستایی و عشایری/ استان کردستان

‫‪ /17‬استان کردستان‬

‫بهرة دوم‪ :‬محیط طبیعی و مسکن بومی روستایی‬

‫ویژگیهای محیطی‪ ،‬بهعنوان بستری طبیعی نقش بسزایی در شکلگیری فعالیت و زندگی گروههای انسانی‪،‬‬
‫نظمپذیری شیوههای سکونتگزینی و در شکل و ساختار سکونتگاههای روستایی دارد‪ .‬جوامع روستایی بهدلیل‬
‫حاکمیت الگوهای سنتی در بهرهبرداری از محیط طبیعی و پایین بودن سطح برخورداری از فناوریهای نوین‪ ،‬پیوسته‬
‫در جستوجوی مکانهایی برای بهرهبرداری از امکانات بالقوه آنها برای تداوم حیات خود هستند؛ بهطوریکه در‬
‫کمترین حد تعارض با آنها باشند‪ .‬بدینترتیب‪ ،‬تنوع در چشمانداز طبیعی به روشهای گوناگون معیشت میانجامد و با‬
‫تأثیر بر شیوههای گوناگون سکونت‪ ،‬منجر به شکلگیری گونههای مختلفی از محیط کالبدی میشود (راهب و ترکاشوند‪،‬‬

‫‪.)58 :1393‬‬

‫سیمای کلی طبیعی استان کردستان را میتوان در قلمرو ناحیة کوهستانی‪ ،‬با دشتهای مرتفع و کموسعت در نظر گرفت‪.‬‬
‫طبیعت استان کردستان تحت تأثیر عرض جغرافیایی‪ ،‬ارتفاعات زاگرس‪ ،‬ارتفاع از سطح دریا‪ ،‬وزش بادهای محلی و ناحیهای‪،‬‬
‫جابهجایی تودههای هوای شمالی و غربی و حتی پوشش نیمهمتراکم جنگلی قرار دارد‪ .‬استان کردستان در ناحیهای مرطوب‬
‫از ناهمواریهای زاگرس واقع است و تنوع طبیعی تأثیرگذار بر سکونتگاه روستایی در آن‪ ،‬بهشدت در ارتباط نزدیک با‬

‫عامل ارتفاع و ناهمواری است‪.‬‬
‫در مطالعة سکونتگاههای روستایی‪ ،‬پراکنش استقرار و سیمای سکونتگاهی‪ ،‬دو عرصة مهم در مطالعات جغرافیای روستایی‬
‫را تشکیل میدهند‪ .‬همچنین در مطالعات پراكنش‪ ،‬سكونتگاههای جمعیت و آبادی در سیمای سكونتگاهی‪ ،‬بافت كالبدی و‬
‫معماری بناهای روستایی لحاظ میشوند‪ .‬در استان کردستان‪ ،‬باتوجهبه وجود گسترههای مورفولوژیکی کوهستانی تا دشت‪ ،‬می‬

‫توان به نقش بارز ناهمواریها در ایجاد شکل متفاوت سکونتگاههای روستایی اذعان کرد‪.‬‬
‫عوامل تأثیرگذار بر مكانگزینی و پراکنش سكونتگاههای روستایی‪ ،‬شامل عوامل طبیعی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و‬
‫نیز انگیزههای سیاسی ‪ -‬اداری است ‪ .‬ازجمله عناصر‪ ،‬شرایط و عوامل طبیعی مؤثر در استقرار و پراکنش‬
‫سكونتگاههای روستایی‪ ،‬مؤلفههایی همچون عوامل زمینشناختی‪ ،‬توپوگرافی و ناهمواری (پستیوبلندی)‪ ،‬جنس و‬
‫کیفیت خاك‪ ،‬پوشش گیاهی‪ ،‬منابع آب و اقلیم هستند (دارابی‪ .)16-13 :1377 ،‬واقعیت این است که به نظر میرسد‪،‬‬
‫بستر طبیعی قادر است در رابطه با عوامل و عناصر آبوخاک‪ ،‬شیب و آبوهوا‪ ،‬محدودیتها یا فرصتهایی را در‬
‫برابر توسعة سكونتگاههای روستایی ایجاد نماید‪ ،‬به بیان دیگر بسترهای طبیعی‪ ،‬شرایط لازم را برای استقرار‬
‫سكونتگاههای روستایی ایجاد میکنند؛ اما بعضی از آنها شرایط پایدارتری ایجاد میکنند‪ .‬این بسترها شامل شیب‪،‬‬
‫ارتفاع از سطح دریا‪ ،‬ساختار زمینشناسی‪ ،‬منابع آب‪ ،‬خاك و قابلیت اراضی هستند (اکبراقلی و ولایتی‪ .)46 :1386 ،‬در‬
‫تبیین نظام استقرار سكونتگاهها و فعالیتها در سطح فضای جغرافیایی‪ ،‬عامل توپوگرافی بهعنوان اولین عامل شناخته‬
‫میشود‪ .‬توپوگرافی نامناسب یكی از عوامل محدودکننده در پیدایش و توسعة سكونتگاههاست و بر این مبنا‪،‬‬

‫ناهمواریها یكی از عوامل مهم در مكانیابی استقرار نقاط روستایی هستند(رهنمایی‪.)76 :1371 ،‬‬
‫شیب‪ ،‬ازلحاظ ارتباطی در استقرار سكونتگاههای روستایی‪ ،‬تولید خاک‪ ،‬معیشت مبتنیبر نوع خاک و وسعت زمین‪ ،‬آبیاری‪،‬‬
‫استفاده از ماشینهای کشاورزی‪ ،‬ریزشهای دامنهای (فرسایش خاک)‪ ،‬ساخت بنا و ایجاد رواناب‪ ،‬مؤثر است‪ .‬اهمیت اقلیم در‬