Page 28 - فصل چهارم-جغرافیای روستایی و عشایری/ استان کردستان
P. 28
جغرافیایی روستایی و عشایری28/
دیگر الگوهای تجمعی وجود دارند که بیشتر براساس محیط طبیعی شکل گرفتهاند .ازنظر الگوی روستاهای مجتمع ،انواعی
از روستاهای خطی ،کانونی و مسطح مشاهده میشوند.
سکونتگاههای خطی :سکونتگاههای خطی بهصورت ردیفی در طول یک محور استقرار دارند .این نوع سکونتگاهها
ممکن است در یک یا دو طرف محور اصلی قرار گیرند و در امتداد رودخانهها ،مسیرهای دسترسی و گاهی در روستاهای
پایکوهی و در محل اتصال صفحه دشت به شیب ارتفاعات مشاهده میشوند .این شکلگیری خطی سکونتگاهها در
مجاورت با رودخانه ،بهعلت ایجاد سطح تماس بیشتر با رود و بهرهبرداری حداکثری از آن است .در مجاورت با مسیر
دسترسی نیز ،بافت روستا برای تأمین دسترسی مطلوب برای واحدهای مسکونی و نیز ایجاد بدنه در ارتباط با معبر ،ساختاری
خطی به خود میگیرد .در اطراف جادههای اصلی نیز اغلب روستاها بهصورت خطی امتداد یافتهاند و بدنة روستا در دو
سمت جاده به کاربریهای خدماتی به رهگذران اختصاص مییابد .از مشخصههای کالبدی این روستاهای کنار جادهای،
گسترش خطی آنها در مسیر جانبی راهها است .همچنین اینگونه روستاها وابستگی اقتصادی به فعالیتهای نوین خدماتی
از قبیل دکانداری ،تعمیرکاری ،تعویضروغنی ،رستورانداری و پارهای خدمات کنار جادهای دیگر دارند .کموبیش در
تمامی محورهای اصلی و فرعی استان ،توسعه و برپایی اینگونه آبادیها دیده میشود.
سکونتگاههای کانونی :در این نوع ،روستاها به دور یک مرکز سکونتی اصلی قرار دارند و بهعنوان کانون مرکزی،
هدفهای گوناگون زندگی روستایی را برآورده میسازند .تجمیع چند خانه کنار هم و تفکیک مشخص کاربریهای مسکونی
از کاربریهای معیشتی کشاورزی و دامداری به بیرون از آن (محوطة مسکونی) ،شکل کانونی استقرار سکونتگاه روستایی
را پدید میآورد .عوامل محدودکنندة عوارض طبیعی ،شرایط اقلیمی خاص ،تمرکز خاک مناسب برای کشاورزی یا آب در
نقطهای مشخص ،دسترسی محدود و یا ضرورتهای امنیتی از عوامل شکلگیری این نوع از سکونتگاهها محسوب میشوند.
سکونتگاه مسطح یا صفحهای :یکی دیگر از الگوهای روستاهای مجتمع ،الگوی مسطح یا صفحهای است .فقدان
عوامل محدودکننده (طبیعی یا مصنوعی) و امکان گسترش آبادی در جهتهای مختلف ،بهدلیل وجود زمین مساعد ،آب
کافی برای کشاورزی ،دسترسی مناسب و نبود ضرورتهای امنیتی برای تجمیع ،توسعة سکونتگاهها در پهنههای صفحهای
را بهدنبال دارد .در این حالت ،بافت سکونتگاه ،اغلب با ساختاری نامنظم در جهتهای مختلف توسعه مییابد و بیشتر
بهصورت ترکیبی درهمآمیخته از خانهها و مزارع شکل میگیرد (راهب و ترکاشوند.)76 :1393 ،
در استان کردستان بیشتر روستاها بهشکل مجتمع هستند و بهصورت متمرکز و فشرده شکل گرفتهاند .در این استان
تقریباً روستاها بهشکل پراکنده کمتر دیده میشود .باتوجهبه موقعیت استقرار روستاها در استان کردستان ،انواعی از
روستاهای خطی ،کانونی و مسطح شکل گرفته است .فرم غالب نیز در استان کردستان نامنظم است.
در زمینة الگوی خطی میتوان به روستاهای چناره و نگل در شهرستان سنندج ،بیساران در شهرستان سروآباد ،تیلکو
در شهرستان سقز ،نشور سفلی در شهرستان کامیاران و سیدان در شهرستان بیجار اشاره کرد که باتوجهبه استقرار و رشد
در اطراف و طول محور ارتباطی یا طول درهها شکل گرفته و امتداد یافتهاند .همچنین در زمینة الگوهای کانونی و مسطح
در استان کردستان باید به این نکته اشاره کرد که این الگوها بسیار رایج بوده و طیف وسیعی از روستاها از این الگوها
تبعیت میکنند .برای مثال ،روستاهای قار و دوشان در شهرستان سنندج ،قروچای بلدستی در شهرستان دهگلان ،وینسار
و مالوچه در شهرستان قروه ،سبدلو در شهرستان بانه ،سنته در شهرستان سقز ،شیروانه در شهرستان کامیاران ،نساره در
شهرستان دیواندره و نی در شهرستان مریوان از این دسته روستاها هستند.
