Page 24 - فصل چهارم-جغرافیای روستایی و عشایری/ استان کردستان

‫جغرافیایی روستایی و عشایری‪24/‬‬

‫تنوع سکونتگاه و بافت کالبدی روستایی‬

‫نحوة استقرار یک سکونتگاه با عوامل محیطی طبیعی‪ ،‬همچون پستی و بلندی‪ ،‬منابع آب و پوشش گیاهی ارتباط مستقیم‬
‫دارد‪ .‬باتوجهبه استقرار یک سکونتگاه بر روی کوه یا تپه‪ ،‬دامنه‪ ،‬دره‪ ،‬ساحل و پایکوه موقعیتهای گوناگون طبیعی شامل‬

‫موقعیت کوهستانی‪ ،‬موقعیت دامنهای‪ ،‬موقعیت درهای‪ ،‬موقعیت ساحلی و موقعیت پایکوهی ایجاد میشود‪.‬‬
‫بیشتر روستاها در شرق استان‪ ،‬دشتی هستند و با حرکت بهسمت غرب‪ ،‬روستاهای کوهپایهای‪ ،‬کوهستانی و جنگلی بهشکل‬
‫غالب دیده میشوند‪ .‬در استان کردستان شکل روستاها غالب ًا مجتمع است که بهصورت متمرکز و فشرده شکل گرفتهاند و‬

‫روستاهای پراکنده در استان کمتر دیده میشود‪.‬‬

‫‪ .1‬موقعیت طبیعی سکونتگاههای روستایی‬
‫وضع طبیعی یا مقر سکونتگاههای روستایی در ایجاد تنوع سکونتگاهی‪ ،‬گویای بسیاری از ویژگیهای روستایی‪ ،‬ازجمله‬
‫حجم جمعیت‪ ،‬نوع فعالیت‪ ،‬امکان دسترسی به منابع و توان بالقوه برای رشد و توسعه است‪ .‬بر این اساس‪ ،‬یک موقعیت دشتی‬
‫در مقایسه با یک موقعیت کوهستانی از ابعاد مختلف‪ ،‬تفاوتهای چشمگیری دارد‪ ،‬برای نمونه امکان ارتباط و اسکان جمعیت‬
‫در موقعیتهای دشتی بهمراتب بیشتر از موقعیتهای کوهستانی است‪ .‬همچنین در موقعیتهای دشتی معمولاً فعالیتهای‬
‫زراعی‪ ،‬باغداری و صنعتی غالب است‪ ،‬حالآنکه در سکونتگاههای روستایی در نواحی کوهستانی‪ ،‬بیشتر دامداری و‬
‫صنایعدستی رواج دارد‪ .‬این نواحی بهطور نسبی جمعیت کمتری را در خود جای میدهند؛ اما این رویه در همه جا یکسان نیست‬
‫و ممکن است باتوجهبه سایر شرایط‪ ،‬عکس این موضوع نیز رخ دهد‪ .‬کوهستانی بودن بیشتر مناطق استان کردستان باعث شده‬
‫تا شمار زیادی از روستاهای استان در موقعیتهای کوهستانی‪ ،‬درهای یا تپهای قرار گیرند‪ .‬پراکنش استقرارگاه و جمعیت در‬
‫روستاهای بالاتر از سطح دریا‪ ،‬بیشترین آبادیها (نزدیک به هفتاد درصد) و تقریب ًا با همین نسبت جمعیت در ارتفاع ‪ 15۰۰‬تا‬
‫‪ 2۰۰۰‬متر استقرار دارند‪ .‬کمترین تعداد آبادیها در سطح ارتفاعی ‪ 8۰۰‬تا ‪ 1۰۰۰‬متر و کمترین نسبت جمعیت در ارتفاع ‪22۰۰‬‬

‫تا ‪ 25۰۰‬متر توزیع یافتهاند‪.‬‬
‫در پراکنش استقرارگاه و جمعیت روستایی ازنظر موقعیت طبیعی‪ ،‬همواره بیشترین تعداد روستاها و بیشترین جمعیت‬
‫روستایی در مناطق کوهستانی استقرار داشتهاند‪ .‬در سال ‪ 1365‬از مجموع ‪ 1986‬روستای استان‪ 27/14 ،‬درصد در نقاط دشتی‪،‬‬
‫‪ 25/48‬درصد در نواحی کوهپایهای و ‪ 48/37‬درصد نیز در نواحی کوهستانی مستقر بودند‪ .‬توزیع جمعیت روستایی در این‬
‫نواحی نیز متناسب با شمار روستاهای موجود است‪ .‬این روند طی سالهای بعد نیز ادامه داشته است؛ بهطوریکه در سال ‪1395‬‬
‫از ‪ 1883‬آبادی بیشترین تعداد آبادیها با نزدیک پنجاه درصد و تقریباً با همین نسبت جمعیتی در نواحی کوهستانی توزیع‬
‫داشتند‪ .‬پس از موقعیت کوهستانی‪ ،‬آبادیها با اختلاف ناچیز از هم و با ‪ 26‬و ‪ 25‬درصد بهترتیب در وضع طبیعی دشت و‬
‫کوهپایه قرار دارند‪ .‬در مقایسة درصد جمعیت به موقعیت طبیعی آبادیها‪ ،‬اندازة جمعیتی آبادیهای واقع در دشت بیشتر از‬
‫کوهستان و کوهپایه است؛ بهطوریکه در سال ‪ ،1395‬سهم تعداد آبادیهای کوهستان و کوهپایه از کل ‪ 26/5‬درصد و سهم‬

‫جمعیتی آبادیهای دشت از کل سی درصد بوده است‪.‬‬