Page 24 - فصل سوم-گویش، ادبیات و ادبیات عامیانه/ استان کردستان
P. 24
گویش ،ادبیات و ادبیات عامیانه24/
(گورانی) دارند ،بعضی معتقدند که قدیمیترین ترانهها ،ترانههای کار است و بعضی دیگر میگویند ترانههای آئینی
قدیمیترند1.
ترانههای آئینی ،نشان از خداپرستی جوامعی دارد که آن ترانهها را پدید آوردهاند .ترانههای کار نیز ،غالباً بههمراه
حرکاتی آفریده میشود که ترانهخوانان در هنگام کار انجام میدهند .خواندن این ترانهها تا حدودی توانسته است سختی کار
را بر آنان کم کند .ترانههای آیینی نیز غالب ًا سخنی است که خوانندگان آنها با خدای خود داشتهاند و در بسیاری اوقات این
ترانهها همراه حرکات موزون بوده است .نمونة بارز این حرکات ،حرکاتی است که صوفیان و عرفا در هنگام سماع داشتهاند.
پس از ترانههای کار ،ترانههایی پدید میآیند که با عادات و مناسبات گوناگون در ارتباط است .در اینجا است که بسیاری
از این ترانهها با رقص و هةصپةذکث 2پیوند دارد .برخی از این ترانهها که مناسبتی هستند ،ترانههای ازدواج و تو ّلد و یا
جشن نوروز هستند که بههمراه رقص ،خوانده میشوند.
بعضی از ترانههای آئینی که قدمت فراوانی نیز دارد ،مربوط به پیروان آئین یارسان یا اهل حق است .آنان بر این باورند
که موسیقی با سخن پدید آمده و در میان مردم رایج شده است؛ خداوند در آغاز تنبور و آواز خواند؛ که این خود نشانگر
اصالت و قدمت این آئین قدیمی ایرانی است؛ همانطور که گاتها قدیمیترین قسمت اوستا است .در حال حاضر ،نواختن
تنبور برای هر فردی در میان پیروان یارسان واجب است و هر یارسانی هرروز باید تنبور بنوازد تا خداوند از او خشنود
شود (سلیمی.)148 :1392 ،
طبق منابع ،برخی از ترانهها ازجمله َقتار خیلی قدیمی است .شاید از واژة گاتا یا گاتهای زردشتی گرفته شده باشد ،یا
هُو َره هورامانی که احتمالاً از ترانههایی باشد که در وصف اهورامزدا آمده و شاید همریشة هوره ،اهورامزدا و هاوار (فریاد)
باشد.
سلیمی بر این باور است که واژة گورانی ممکن است از کلمة گاور 3یا گبر به معنی زردشتی گرفته شده باشد .آنچه از
مفاد بعضی ترانههای کردی استنباط میشود این است که پس از گسترش دین مبین اسلام ،طرفداران آئین زردشت از بیم
جان و حفظ هویت خود ،از آبادیها بهسوی کوهستانها و مناطق دورافتاده و دور از دسترس گریخته و در آنجا نیز طبق
سنت مذهبی خویش ،آتش به پا کرده و چون اشعار مذهبی خود ،مثل گاتها را با آهنگ خواندهاند ،این کلمه در ادبیات
شفاهی کردها رواج پیدا کرده و مردم این سامان ،نام گورانی را به همة ترانههای عامیانة خود نسبت دادهاند .معنی گبر در
دو فرهنگ فارسی معین و عمید نیز به معنی زردشتی یا زبان زردشتی آمده است (همان.)34 ،
هاشم سلیمی که پژوهش نسبتاً مفصلی ،با عنوان ترانهخوانی در فرهنگ مردم کُرد دارد ،ترانههای کردی را به بیت و
باوَ ،حیران ،لاوک ،سیا َچما َنه ،هُوره ،سرودههای آئینی و خانقاهی ،سرودههای فولکلوریک شبهمذهبی ،مولودیخوانی ،کلام
و سرودهای اهل حق ،گورانیهای کار ،گورانیهای سیاسی ،تاریخی و حماسی ،گورانیهای یاغیان ،گورانیهای دلدادگی و
لالاییها تقسیم کرده است (همان.)170-140 ،
.1نظر آن دسته از پژوهشگران که ترانههای شبانی را قدیمترین میدانند؛ هیچ منافاتی با دیدگاه دیگر پژوهشگرانی که ترانة کار را قدیمتر میدانند
ندارد؛ زیرا شبانی نیز یکی از انواع کار به شمار میرود.
2. halparke
3. gawir
