Page 22 - فصل سوم-گویش، ادبیات و ادبیات عامیانه/ استان کردستان
P. 22
گویش ،ادبیات و ادبیات عامیانه22/
در مثلهای کردی ،اعمال زشت و ناروا به همان صورتی که هست تصویر و بازتابانده میشود .برخی از ویژگیهای اخلاقی
که ناپسند شمرده میشود ،در مثلها نیز ناپسند است .برای مثال ،بخل و خساست از رذیلتهای اخلاقی به شمار میآیدُ .کردها
بسیار طالب حق و حقیقت هستند .از اینروست که حق در بسیاری از مثلهای کردی ستایش میشود و بدان ارج نهاده میشود
(همان .)163 ،سخنچینی و تفرقهاندازی و ایجاد آشوب و بلوا ،همچون ملّتهای دیگر از صفات ناپسند شمرده میشود (همان،
)229کردها با ریا و تظاهر و دروغ میانة خوبی ندارند .به همین دلیل است که در مثلهای کردی از چنین افرادی تصویری
کمدی ،نشان داده شده است .در مثلهای کردی هم ویژگیهای مثبت اخلاقی و فکری کردها مطرح شده و هم ویژگیهای منفی.
این ضربالمثلها ،بدون تردید بهسادگی کردها اشاره میکند که غالب ًا خیلی زود ،حرفهای دل خود را پیش خودی و غیرخودی
بیان میکنند .دلاوری و شجاعت کردها زبانزد عام و خاص است (همان.)291 ،
َ .7متَل (چیستان)
در زبان کردی ،واژههایی هستند که در همان معنی متل به کار میروند؛ مانند هةتةصة ،مهیل ،هةصثنة ،چةوچة ،مامک.
این واژهها مترادف لغز و معما در زبان عربی و پازل در زبان انگلیسی هستند.
متل در اصطلاح ،آن بخش از ادب عامیانة شفاهی است که در میان مردم نسلبهنسل و سینهبهسینه به آیندگان رسیده
است و یا پرسش کوتاه عامیانه است که به دو شکل موزون و منثور دیده میشود (نورهالدین ابوبکر2005 ،م .)31 :.ابراهیم
احمدی که متلهای کردی را گردآوری کرده و آن را در قالب مجلدی به چاپ رسانده ،در تعریف متل میگوید« :متل
بهعنوان یکی از بخشهای ادبیات عامیانه ،نشان از چیزی است بدون آنکه نامی از آن برده شود .از شنونده پرسیده میشود
و انتظار میرود شنونده میزان هوش و درک خود را بیازماید و پاسخ آن را دریابد .غالباً متلها با چیست آغاز میشود»
(احمدی.)13 :1393 ،
زبان و ادب کردی ازنظر میزان فراوانی چیستانها (متلها) ،یکی از غنیترین زبانها به شمار میآید .ابراهیم احمدی
چیستانها را ازلحاظ محتوایی در یازده گروه طبقهبندی کرده است .1 :چیستانهای مربوط به آئین .2 .مربوط به طبیعت و
زندگی آدمی .3 .مربوط به اعضای بدن انسان .4 .مربوط به لباس و اسباب و لوازم انسان .5 .ابزار کار .6 .مربوط به گیاه.7 .
مربوط به حیوانات .8 .برخی معادلات ریاضی .9 .هوش و فکر .10 .متفرقه .11 .چیستانهایی که پاسخ آنها در خود آنهاست
(همان.)22-19 ،
چیستانها به شکلهای مختلف ،پیوندهای ریشهای و عمیق با جامعة خود دارند .چیستان در ادبیات عامیانه ،گاهی اوقات
صرف ًا برای سرگرمی و پرکردن اوقات فراغت به کار میرود و گاهی اوقات نیز هدفی در پس آن دیده میشود .بنابراین ،چیستان
های کردی را میتوان در دو دسته تقسیمبندی کرد .1 :چیستانهایی که با هدف خاصی ساخته شدهاند .2 .چیستانهایی که صرف ًا
برای سرگرمی و خوشگذرانی هستند .در هر دو نوع چیستان نیز ،هوش و فکر و ژرفنگری دیده میشود.
افزونبر این ،چیستانها ازنظر زبانی ،نقش مهم و برجستهای در حفظ و نگهداری بعضی از واژهها و اصطلاحات دارند.
ازاینرو است که گاهی اوقات همراه با سبب خاصی که در چیستان دیده میشود ،ظرافت هنری و زبانی خاصی نیز در آن
وجود دارد .چیستانها ،معمولاً ازنظر بلاغی نیز اهمیت فراوانی دارند .استعاره ،مجاز ،تشبیه ،کنایه و آنچه در حوزة علم
بدیع ،چه لفظی و چه معنوی ،در چیستانها دیده میشود .برخی از چیستانها بهعنوان کنایه به کار میرود و کنایه از چیزی
