Page 19 - فصل سوم-گویش، ادبیات و ادبیات عامیانه/ استان کردستان
P. 19
/ 19استان کردستان
تاریخی برخوردار نیستند .بیتها غالب ًا موضوعاتی حماسی ،غنایی و یا ترکیبی از هر دو دارند .در نوع حماسی بیتها ،ستیز و
مبارزات ملی و مذهبی قهرمانان کرد و رشادتهای آنان و جنگ و مرگ شکوهمندشان بیان میشود که به مرز حماسة طبیعی
اندکی نزدیک میشود .برخی از حماسهها مربوط به جنگهای داخلی کردستان است که در آن نه دشمن خارجی ،بلکه
عداوتهای قبیلهای شعلة جنگ را برافروخته است .بیت شریف َه َموند به شرح ستیزههای او با طایفة بابان پرداخته است.
بیت قلعة دمدم ،مهمترین حماسة تاریخی است که اسناد تاریخی آن بهگونهای مفصل در عالمآرای عباسی موجود است
و برخی از نویسندگان و ادیبان نیز آن را به گونههایی بازنویسی کردهاند ( َشمو 1.)2010 ،این بیت ،رشادتهای امیرخان
یکدست را در مقابل لشکر شاهعباس صفوی شرح میدهد.
مضمون دیگر ،عشق و دلدادگی و سرانجام تراژدی است .قهرمانان آرمانی این قصهها به صفات و سیرتی آراسته میشوند
که شخصیتی اسطورهای به آنها میبخشد .این عاشقان ،همیشه با موانعی مواجهاند که در مقابل عشق اساطیری آنها سد میشود.
در متن بیشتر بیتها ،از سادهترین و سلیسترین واژههای زبان کردی که برای همگان مفهوم و درکشدنی است ،استفاده شده
و بهندرت کلمات بیگانه وارد آنها شده است .اصطلاحات و اشارات ،ساده ،ظریف و اصیل هستند .ازاینرو است که بیتها
میتوانند گنجینة ارزشمندی برای بازیابی واژههای زبان اصیل کردی باشند (سلیمی.)68 :1392 ،
.4حیران
بخش دیگری از منظومههای کردی که تا حدودی جنبة داستانی دارد ،منظومههایی هستند که آنها را حیران مینامند.
حیران 2براساس تعریفی که فتاحی قاضی بهدست داده ،دستهای از منظومههای قدیمی کردی هستند که شاعران عامی و
گمنام ،غالباً آنها را از زبان سوارکاری دلیر و شجاع ،در وصف معشوقهای که رسیدن به او برای وی دشوار و بلکه محال
بوده ،سرودهاند .در این منظومهها اشارات فراوانی به الطاف ربانی و زیباییهای عالم و زندگی و ناچیز بودن مرگ و بقا و
جاویدانی روح شده است (فتاحی قاضی.)554 :1355 ،
حیران از این لحاظ که خواننده با صدا و لحن ویژهای آن را میخواند ،با ترانههای کردی نیز درهم میآمیزد و درواقع
میتواند نوعی ترانه نیز باشد .مطابق با تعریف فتاحی قاضی ،حیرانها هم بزم است و هم تا حدودی رزم .ازآنجاکه سخن از
عشق و یار و رسیدن به معشوق مطرح است ،بزم است و ازآنجاکه شجاعت و دلاوری و بیباکی و قهرمانی برای رسیدن به
یار وجود دارد ،رزم نیز به شمار میآید.
قالب اشعار حیران هجایی است .هر مصرع هشت تا پانزده سیلاب دارد ،سیلابهای هر مصرع به یک اندازه نیست و مانند
شعر نو ،در قید اوزان عروضی نیست (همان.)92 ،
بعضی معتقدند که حیران از ترانههای زندگی دامداری و کشاورزی است؛ زیرا دامداران کرد ،همهساله در فصول گرم سال
بههمراه خانوادة خود به مناطق کوهستانی و سردسیر کوچ میکنند و در فصلهای سرد پاییز و زمستان به مناطق گرم میروند.
آنها ضمن این ییلاق و قشلاق و کوچ ،هزاران چادر و خیمه و آلاچیق برپا میدارند .طبیعی است که در چنین جامعة بستهای
.1یکی از زیباترین روایتهای حماسة تاریخی قلعة دمدم ،روایت عرب شمو است که با مقدمة هیمن و برگردان شکر مصطفی چاپ و منتشر شده
است.
2. Hayran
