Page 14 - فصل سوم-گویش، ادبیات و ادبیات عامیانه/ استان کردستان
P. 14
گویش ،ادبیات و ادبیات عامیانه14/
.2افسانه
براساس تعریف صاحبنظران ،افسانه ،ق ّصهای است که از زمانهای دور دربارة شخصیتهای ملی -تاریخی و مردمی
یا اولیای دین و عارفان و مقدسان ،قهرمانان ملی یا وقایعی خاص ،بهجا مانده باشد که هرچند پایة واقعی و تاریخی دارد ،با
نیروی تخیل شاخ و برگهایی بر آن افزوده شده است (میرصادقی و میرصادقی (ذوالقدر).)32 :1377 ،
در ادبیات عامیانة کردی ،گونة دیگری از داستان دیده میشود که گاه چیروک و یا نقل نیز نامیده میشود که در قسمت
دیگری توضیح داده خواهد شد .بسیاری از افسانهها و چیروکها ،ریشههایی در اسطوره دارند و یا حداقل دارای پیوندهایی
با اسطوره هستند.
در افسانة یونان باستان ،هر چیزی دارای خدایی است؛ مانند خدای زیبایی ،خدای هنر ،شعر ،باران و بعضی حوادث
طبیعی؛ امّا بعضی از افسانههای یونان باستان ،در میان ملّتهای دیگر ،همچون م ّلت کرد دیده میشود .در افسانههای کردی،
آدمیزاد و یا انسان ،قهرمان پیروز افسانه است.
بسیاری اوقات در افسانههای کردی ،قهرمان در دام دیو گرفتار میشود و سپس بهگونهای اسرارآمیز آزاد میشود .هرچند
دیو ،نقش مهمی بهعهده دارد ،امّا سرانجام پیروزی با آدمی است .افسانههای کردی ،تصاویر جدال میان دیوها و آدمیزاد را
نشانة جدال میان خوبی و بدی که همواره در اسطورة ملل بوده به نمایش میگذارد .در این نزاع نیروی اهورایی و خوبی که
عبارت از آدمی است در همهجا دیده میشود و بدون واهمه در زیر پرتوهای تابناک خورشید زندگی میکند و بانی نیکیها
و خوبیهاست؛ ا ّما نیروی اهریمنی و بدی همواره در اقلیت است و در تاریکی و ظلمت بهسر میبرد .در غارها و جاهای
تاریک ،مخروبهها و ویرانهها است و از نور خورشید واهمه دارد و بهمحض طلوع ناپدید میشود.
گاه شکل نیروی اهریمنی در افسانههای کردی تغییر پیدا کرده و بعضی موضوعات دینی در آن وارد شده است .در
افسانههای کردی آمده است که روح اهریمنی (دیو) در ماه رمضان در پشت کوه قاف به زنجیره کشیده شده تا مردم در این
ماه از بدی و انجام هر نوع فعل بد آسوده باشند 1.همچنین تصویر مار ،در افسانههای کردی ،تصویر دیگری از نیروهای
اهریمنی است .به نظر میرسد تصویر اهریمنی که از مار در افسانههای کردی دیده میشود به اسطورة رفتن اهریمن بهشکل
مار در بهشت باز میشود که در سفر پیدایش کتاب مقدس بدان اشاره شده است 2.تصویر مار در ادبیات عامیانة کردی و در
داستان مشهور ضحاک همان تصویر اهریمنی است (یاحقی.)737 :1386 ،
در افسانههای کردی ،همیشه نیروی اهریمنی بهسوی نابودی میرود .به همین دلیل است که نیروهای اهریمنی یا در
شکل دیو و یا بهشکل پیرزنی بسیار زشت و رمزآلود دیده میشود که سرانجامش مرگ است.
در افسانهها و حکایات ،در کنار نیروهای اهریمنی ،همیشه نیروهای اهورایی دیده میشود و در افسانههای کردی ،نیروی
نیک و خیر ،پری نام دارد .پری برای آدمیزاد نیکویی و خوبی میآورد .در افسانهها ،گاهی انسانهای بد نیز دیده میشوند که
غالباً در کسوت پادشاه ،ستمگری خود را نشان میدهند .در یکی از افسانههای کردی ،میبینیم که دختر شاه پریان در کسوت
روباهی به یکی از شاهان جبار میگوید« :شاهرخشاه ،هر خوبی که نسبت به آدمیزاد روا بداری ،هدر میرود چراکه بقایی و
.1کوه قاف در اینجا کوه قفقاز است که در افسانههای یونانی آمده و در سدههای پیشازتاریخ ،غربیترین نقطة زمین بوده است.
.2مطابق با این اسطوره ،شیطان (دیو) برای فریب دادن آدم در بهشت نمیتواند وارد بهشت شود .ازاینروی خود را بهصورت ماری بر پاهای
طاووس حلقه میزند و به کمک طاووس وارد بهشت شده در آنجا آدم و حوا را فریب میدهد (کتاب مقدس.)4 :
