Page 12 - فصل سوم-گویش، ادبیات و ادبیات عامیانه/ استان کردستان
P. 12
گویش ،ادبیات و ادبیات عامیانه12/
نثر ادبی در دنیای معاصر بیشتر نثر رمانها و داستانهاست .این گونة ادبی که محصول دوران مدرنیته است در سنندج بسیار
اندک است .دو اثر ماندگار و دو شخصیت تأثیرگذار در حوزة زمان ،سراج بناگر با آثار خود در کردی و فارسی و بهویژه کردی
سنندجی و جلال ملکشاه در مجموعه داستان کارهسات هستند .البته آثار بناگر ،بهدلیل اینکه از زبان معیار استفاده نکرده نسبت
به آثار جلال که زبانی سخت و سنجیده دارد و بیشتر توانسته درد ملت را منعکس کند ،مخاطب پیدا نکرده است .با وجود این،
بناگر در مقدمة یکی از آثار خود ،بهدلیل انتخاب گویشش برای نوشتن ،اشاراتی داشته و آن را ازنظر خود موجه و ممکن شمرده
است؛ اما کارهسات جلال ازنظر محتوا ،دارای همان مفاهیمی است که بیشتر در اشعارش جلوهگر است .مصائب و متاعب ملتش
و انعکاس آنها مهمترین محتوای داستانهای جلال است.
ادبیات عامیانه
پیشینة ادبیات عامیانه در ادب کردی بسیار اندک است و این نقیصه تنها به این بخش از ادبیات مربوط نمیشود؛ بلکه
بهطورکلی دربارة ادبیات کردی ،تحقیقات کمی انجام شده است .تنها برخی آثار با روش درست و علمی برای کارهای پژوهشی
استفاده شده است .کارهای انجامشده را میتوان در دو دسته تقسیمبندی کرد :دستة اول ،آثاری هستند که گردآوری ادبیات
عامیانه به شمار میآیند .از این لحاظ میتوان گفت تحفة مظفریه ،اثر اُسکارمان ،1قدیمیترین اثر ادبیات عامیانة کُردی باشد.
او در دورة مظفرالدینشاه قاجار اقدام به گردآوری بیتهای کردی کرد و آنها را در مجلّدی به چاپ رساند .پس از او ،محمد
مکری کتابی با عنوان ترانههای کردی به چاپ رساند که منبع بسیار مهمی در این زمینه است .آثار عبیدالل ایوبیان و قادر فتاحی
قاضی نیز در زمینة بیتها و منظومههای کردی ،فصل دیگری در پژوهشهای ادبیات عامیانه را رقم زد .آثار آنها ازطرفی
گردآوری و ازطرف دیگر ،جزء آثار پژوهشی است که به بررسی و تحلیل ادبیات عامیانه پرداختهاند.
وردی ،گیوی موکریانی ،شیخ محمد خال ،جگرخون و محمد ملاکریم و حیرت سجادی بهنوعی دیگر ،آثاری در گردآوری
ادبیات عامیانه کردی نوشتند .مارگریت رودنکو و جویس بلاو نیز ،مقالات و آثار ارزشمندی در ادبیات عامیانه کردی پدید
آوردند .بهویژه رودنکو داستانهای عامیانة فراوانی جمع کرده و به چاپ رساند .یکی از پژوهشهای ارزندهای که در این رابطه
نوشته شده ،کتاب ادب عامیانة کردی ،اثر عزالدین مصطفی رسول است .افزونبر این ،هاشم سلیمی چند اثر در فرهنگ و
ادبیات عامیانة کردی و اسماعیل شمس ،چند مقالة دانشنامهای دربارة ادب عامیانه دارند که در نوع خود حائز اهمیت هستند.
تقسیمبندی قالبهای ادبی نظم و نثر ملاک تشخیص است؛ امّا نقص آن ،در توجهنکردن به انواع قالبهای ادبی در
ادبیات عامیانة کردی است .برای مثال ،بیشتر داستانهای عامیانة کردی بهشکل بیتهای کردی نمود پیدا کرده است .از
اینرو ،باید در گونهشناسی انواع ادبیات عامیانة کردی به این بخش توجه ویژهای داشت .به همین دلیل است که عبیدالل
ایوبیان ،ادبیات عامیانة کردی را شامل چریکه (منظومهها) ،چیروک (قصهها و حکایات) ،گورانی (آواز ،تصنیف و ترانه) و
لغز و اصطلاحات میداند (ایوبیان .)211 :1343 ،عزالدین مصطفی رسول ،ادبیات عامیانة کردی را شامل داستان (بیت و
چیروک) ،گؤرانی (ترانه) ،امثالوحکم ،متل و چیستان میداند.
.1اُسکارمان شرقشناس ،زبانشناس و ایرانشناس آلمانی است که طی دو سفر پژوهشیاش به مدت پنج سال در دورة قاجار به ایران سفر کرد.
