Page 134 - تاریخ، فرهنگ و هنر استان ایلام
P. 134
تاریخ،فرهنگوهنراستانایلام
.3ظهور و پیدایش والیان فیلی ایلام
در قرن هفتم ق .و در زمان حکومت مغولان ،سرزمین لرستان تحت عنوان لُر بزرگ و
لُر کوچک (اتابکان لُر) شناخته می‌شد .با آغاز حکومت صفویه در ایران ،منطقه لُر بزرگ
به سرزمی نهای بختیاری وکهگیلویه و منطقه لُر کوچک به لرستان فیلی معروف شدند .در
لغ تنامه دهخدا «فیلی طایفه‌ای از لُران لُرستان یعنی طوایف اطراف خر مآباد فیلی» ذکر شده
است (دهخدا ،لغ تنامه) .اتابکان لُر کوچک که خود را از دی رباز حاکم عرفی و شرعی مردم و
از نسل حضرت ابوالفضل عباس دانسته و برخی مورخین از آن‌ها تحت عنوان عباسیان مجازی
یاد م یکنند .حدود 436سال (از سال 570تا 1006ق) بر لرستان و ایلام حکومت کردند.
پس از کشته شدن آخرین اتابک لُر کوچک ،عنوان اتابک منسوخ و به‌جای آن عنوان والی
معمول شد .پس از تقسیم منطقه لرستان فیلی توسط آغامحمد‌خان قاجار ،به دو منطقه پشتکوه
و پیشکوه ،و تغییر نام والیان لرستان به والیان پشتکوه ،در زمان سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار،
مرکز حکومت والیان که از ابتدا در خر مآباد لرستان بود؛ در زمان حس نخان ،نخستین والی
پشتکوه ،به ایلام منتقل شد تا با کوچک کردن قلمرو والی لرستان ،دفاع از مرزهای ایران با
عراق نیز بر‌عهده این والی باشد .بدین‌ترتیب پایه و هسته اولیه حکومت والیان در ایلام با نام
والیان پشتکوه شکل گرفت که بعداً علاوه بر منطقة پشتکوه (ایلام) ،ناحیة پیشکوه (لرستان)
نیز تا مدتی تحت حاکمیت این حاکمان قرار داشت .پس از حسن‌خان ،بیش از 10تن به‌عنوان
والی و وال یزاده ،در منطقة پشتکوه (ایلام) حکومت کردند .قلمرو جغرافیایی حکومت والیان،
ازشمال به عراق (نواحی اسکان کردهای شیعه) ،از شرق به لرستان ،از جنوب به شوش و از
غرب تا منطقة کوت و عماره تا خانقین و مندلی گسترده بود .در‌نهایت با ظهور سلسله پهلوی
در ایران و در زمان رضاخان پهلوی ،حکومت و اقتدار والیان ،در زمان غلامرضاخان آخرین
والی ایلام و رفتن او به عراق ،به پایان رسید .بعد از غلامرضاخان چند تن از وال یزادگان در
منطقه حاکم شدند؛ ولی هیچ‌گاه اقتدار والیان اولیه را نداشتند .در زمان حکومت پهلوی اول،
ابتدا با اجرای طرح یکجانشینی عشایر ،با هدف محدود نمودن قدرت آ نها در یک حوزة
خاص جغرافیایی مشخص و سپس با ایجاد برخی امکانات مانند راه و تونل ،حکومت پهلوی
تسلط خودرا بر منطقه بیشتر و آن‌ها را خلع‌سلاح نمودند .این عشایر همان افرادی هستند که
در سال 1352ش در حمله و تجاوز ناگهانی عراق به این منطقه [که از مرز جنوب‌غربی ایلام
(شهرستان مهران) صورت گرفته بود] با رشادت و مقاوت ،دشمن را شکست داده و وادار به
132
