Page 28 - فصل اول-جغرافیای طبیعی/ استان کردستان

‫جغرافیای طبیعی‪28 /‬‬

‫زمینشناسی‬

‫‪ .1‬زونهای ساختاری زمینشناسی‬
‫ازنظر ساختاری‪ ،‬قلمرو استان کردستان بهترتیب بهلحاظ وسعت‪ ،‬بین سه ساختار بزرگ زمینشناسی ایران‪ ،‬یعنی زون‬
‫سنندج ‪ -‬سیرجان‪ ،‬زون ایران مرکزی و زاگرس رورانده تقسیم شده است‪ .‬ویژگیهای عمومی این سه زون ساختاری‬

‫بهصورت اجمالی بهشرح زیر است‪:‬‬

‫الف) زون سنندج ‪ -‬سیرجان‬
‫این زون در اصل جزئی از ایران مرکزی است؛ اما با اختصاصات ویژهای مشخص شده و بهصورت نوار طویل‬
‫دگرگونشدهای در امتداد و بهموازات روراندگی زاگرس‪ ،‬از ارومیه و سنندج در شمالغربی تا سیرجان و اسفندقه در‬
‫جنوبشرقی قرار دارد‪ .‬این بخش ازنظر رسوبگذاری و اختصاصات ساختمانی‪ ،‬همانند ایران مرکزی است ولی جهت و‬
‫امتداد کلی آن از امتداد کلی زاگرس پیروی میکند و افزونبر آن‪ ،‬آتشفشانهای ترسیر در آن گسترش چندانی ندارد‬
‫(درویشزاده‪ .)210 :1380 ،‬در زون سنندج ‪ -‬سیرجان‪ ،‬پدیدههای دگرگونی‪ ،‬ماگماتیسم و زمینساخت پیدرپی و هماهنگ‬
‫با فازهای زمینساختی شناختهشده در مقیاس جهانی در بیشترین مقدار است‪ .‬ازاینرو‪ ،‬این زون ناآرامترین و به گفتهای‬
‫دیگر پویاترین پهنة زمینساختی ایران است (آقانباتی‪ .)41 :1383 ،‬بخش زیادی از مناطق جنوبی‪ ،‬مرکز‪ ،‬شمال و شمالغربی‬

‫استان کردستان در محدودة زون سنندج ‪ -‬سیرجان واقع شده است‪.‬‬

‫ب) ایران مرکزی‬
‫زون ایران مركزی‪ ،‬یكی از واحدهای اصلی و عمدهای است كه بهشكل مثلث در مركز ایران قرار دارد و جزء بزرگترین‬
‫و پیچیدهترین واحدهای زمینشناسی به شمار میرود‪ .‬بخش غربی ایران مركزی كه قسمت كوچكی از استان كردستان نیز‬
‫شامل آن میشود‪ ،‬عموماً از سنگهای آتشفشانی و پیروكلاستیك وابسته به آن تشكیل یافته است كه در امتداد نوار طویلی‪،‬‬
‫از سهند تا بزمان‪ ،‬بهموازات زون دگرگون شدة سنندج ‪ -‬سیرجان قرار دارد‪ .‬همچنین‪ ،‬ملانژهای افیولیتی كرتاسة فوقانی نیز‬

‫در بروز شكستگیهای اصلی این زون‪ ،‬خودنمایی میكند (سازمان مدیریت و برنامهریزی استان کردستان‪ ،1397 ،‬ج‪.)180 :1 .‬‬

‫ج) زاگرس مرتفع یا رورانده‬
‫نوار چینخورده زاگرس‪ ،‬بهتدریج در سمت شمالشرق به یک منطقة رورانده منتهی میشود (تراست یا راندگی زاگرس)‬
‫و درنتیجه زونی بهشدت خردشده و گسلخورده پدید میآید که بهصورت نوار باریک و کمعرضی (ده تا هفتاد کیلومتر)‪،‬‬
‫بین زون سنندج ‪ -‬سیرجان و زاگرس چینخورده قرار دارد و چون مرتفعترین کوههای زاگرس را نیز شامل میشود‪ ،‬به نام‬
‫زاگرس مرتفع خوانده شده است؛ اما بهدلیل خردشدگی و روراندگی شدید‪ ،‬به نام زون خردشده‪ ،‬زون رورانده‪ ،‬منطقه تراست‬
‫نیز نامیده میشود‪ .‬افیولیتهای غرب ایران نیز در امتداد همین زون قابل تعقیباند (درویشزاده‪ .)202 :1380 ،‬ناهمواریهای‬
‫زاگرس مرتفع با روند شمالغربی ‪ -‬جنوبشرقی‪ ،‬محدوده جنوبغربی استان کردستان از حوالی کامیاران تا مریوان را در‬

‫بر میگیرد‪.‬‬
‫باتوجهبه توزیع پهنة استان کردستان در میان این سه زون ساختاری‪ ،‬میتوان گفت که زمینشناسی استان کردستان از‬
‫تنوع خاصی برخوردار است‪ .‬بنابراین‪ ،‬ازنظر ژئومورفولوژی نیز لندفرمهای متنوعی در گستره استان کردستان شکل گرفته‬
‫است‪ .‬در محدودة زاگرس مرتفع‪ ،‬بیشتر پدیدههای مرتبط با انحلال سنگآهک غالب هستند‪ .‬در محدودة سنندج – سیرجان‪،‬‬