Page 63 - فصل اول-جغرافیای طبیعی/ استان کردستان
P. 63
/ 63استان کردستان
.3آبهای زیرزمینی
بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی در استان كردستان ،مشابه سایر مناطق كشور ،به دو روش سنتی (چشمه و قنات) و مدرن
(چاههای عمیق و نیمهعمیق) صورت میگیرد .بررسی سیر تحول روشهای بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی در استان
كردستان نشان میدهد كه تا پیش از ورود فناوری نوین ،حفر چاه به روشهای سنتی و بهرهبرداری از سفرههای آب زیرزمینی
با استفاده از چشمه و قنات ،نقش پررنگی داشته است .همچنین بهدلیل مشخصات ژئومورفولوژیکی و توپوگرافی استان،
چشمهها بیشترین سهم را در برداشت از منابع آب زیرزمینی داشتهاند و باوجود گسترش چشمگیر استفاده از ف ّناوری نوین حفر
چاه ،بهویژه در محدودههای دشتی ،همچنان چشمهها بیشترین سهم را در استحصال منابع آب زیرزمینی بر عهده دارند .براساس
آخرین اطلاعات مربوط به سال ،1395بیش از نیمی از حجم بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی استان به چشمهها اختصاص
دارد .چاههای عمیق با حدود 27درصد و چاههای نیمهعمیق با هجده درصد سهم در رتبههای بعدی جای میگیرند .سهم قنات
در برداشت از منابع آب زیرزمینی استان اندک و كمی بیش از دو درصد است .بررسی توزیع فضایی منابع آب زیرزمینی در
سطح استان نشان میدهد كه در مناطق دشتی استان ،نظیر گسترة شهرستانهای قروه و دهگلان روش بهرهبرداری از منابع آب
زیرزمینی با چاه نقش غالب را دارد؛ اما در مناطق كوهستانی و كوهپایهای ،چشمهها اهمیت بیشتری دارند.
بیشترین تمركز چاههای عمیق با 88درصد تعداد و حدود 81درصد حجم برداشت به محدودة شهرستانهای قروه،
دهگلان و بیجار ،واقع در قلمروی شرقی استان اختصاص دارد .حدود یازده درصد تعداد و سیزده درصد برداشت آب از
چاههای عمیق نیز مربوط به محدودة شهرستان مریوان ،واقع در غرب استان است .برخلاف چاههای عمیق ،بیشترین تمركز
چاههای نیمهعمیق به قسمت میانی استان اختصاص دارد؛ بهطوریکه حدود 42درصد تعداد و 41درصد برداشت منابع آب
زیرزمینی از چاه نیمهعمیق به محدودة شهرستانهای سنندج و سقز مربوط میشود كه علت آن نیز كمی عمق آبرفت در
این نواحی ،در مقایسه با مناطق شرق استان است.
بررسی پراكندگی چشمهها در گسترة استان نیز نشان میدهد كه در نواحی غربی و میانی و بهطور عمده كوهستانی استان،
چشمهها نقش اصلی را در تخلیة منابع آب زیرزمینی بر عهده دارند؛ بهطوریکه 68درصد تعداد و بیش از 58درصد میزان
برداشت آب زیرزمینی ازطریق چشمه به این نواحی اختصاص دارد .چگونگی توزیع قناتها نیز گویای آن است كه نواحی
شرقی استان یعنی قلمرو شهرستانهای قروه ،دهگلان و بیجار ،دارای بیشترین تعداد و حجم برداشت از منابع آب زیرزمینی
ازطریق قنات است .مطابق آمار یادشده 42 ،درصد تعداد و 64درصد حجم تخلیه از منابع آب زیرزمینی استان ازطریق قنات
به این محدوده اختصاص دارد.
باتوجهبه ویژگیهای طبیعی و اقلیمی استان کردستان ،انتظار میرود که این استان از منابع آب زیرزمینی غنیای
برخوردار باشد .ساختارهای متنوع زمینشناسی از یک طرف و میانگین بارش سالانه 505میلیمتر ازطرف دیگر شرایط
را برای غنای منابع آب زیرزمینی فراهم کرده است .این منابع یا بهصورت چشمهها جاری میشوند و یا ازطریق چاهها و
قناتها بهرهبرداری میشوند .در بخش کوهستان غربی استان ،چشمهها در درجة اول اهمیت قرار دارند؛ اما در دشتها،
آب زیرزمینی ازطریق چاهها و کاریزها استحصال میشود .الگوی توزیع بارندگی از شرق به غرب استان افزایش پیدا
میکند .در این میان ،ارتفاعات نیز نقش بسزایی در افزایش میزان بارش دارند که درمجموع بر میزان تغذیه سفرههای آب
زیرزمینی میافزایند .در دهههای اخیر بهویژه در دشتهای شرقی استان ،برداشت بیرویه ،شرایطی بحرانی ایجاد کرده
است .در یک تقسیمبندی کلی ،آبخوانهای زیرزمینی را میتوان به دو دسته تقسیم کرد:
