Page 37 - فصل پنجم-اقتصاد،مشاغل و شیوه معیشت/ استان کردستان
P. 37

‫‪ /37‬استان کردستان‬

‫قرار داشته که مسجد را به میدان ارگ در ضلع شرقی مسجد متصل میکرده است‪ .‬در کتب تاریخی اطلاعات زیادی درباره‬
‫معماری‪ ،‬زمان ساخت و دیگر ویژگیهای این بنا آمده است‪ .‬ازجمله مهمترین این کتابهای تاریخ محلی میتوان به تحفه‬

                                      ‫ناصریه‪ ،‬تاریخ اردلان‪ ،‬سیرالاکراد‪ ،‬تاریخ کردستان و آیینه سنندج اشاره کرد‪.‬‬
‫همانطور که از نام این بنا پیداست‪ ،‬مسجد ‪ -‬مدرسة دارالاحسان ترکیبی از مسجد و مدرسه است‪ .‬این بنا یک حیاط‪،‬‬
‫شبستان ستوندار و دو ایوان دارد که یکی رو به شرق و دیگری رو به قبله است‪ .‬حجرهها‪ ،‬مدرسها‪ ،‬مدخل ورودی‪،‬‬
‫راهروهای جانبی‪ ،‬فضای مردهشورخانه و دو منارة این بنا نیز روی ایوان شرقی (ضلع غربی حیاط مدرسه) ساخته شدهاند‪.‬‬
‫در پیرامون حیاط مدرسه‪ ،‬حجرههایی با ایوانچههایی در مقابل آنها دیده میشود‪ .‬در وسط صحن مسجد‪ ،‬حوض آبی تعبیه‬
‫شده که آب آن از قنات معروف به مسجد دارالاحسان تأمین میشده است‪ .‬ایوان شرقی مسجد که در ضلع غربی حیاط‬
‫مدرسه قرار دارد‪ ،‬افزونبر عملکرد یک ایوان باشکوه‪ ،‬مدخل ورودی به داخل شبستان مسجد است‪ .‬بهطورکلی در نگاه‬
‫نخست‪ ،‬این بنای باشکوه بهصورت یک بنای تک ایوانی به نظر میرسد‪ .‬این بنا یک ایوان جنوبی نیز دارد که دو مدخل‬
‫در آن تعبیه شده است‪ .‬چون این مدخلها در طرفین محراب مسجد قرار دارند‪ ،‬احتمالاً راهی برای ورود و خروج والی و‬
‫یا مقامات سیاسی و دینی بوده و بعید به نظر میرسد که راه ورودی عامة مردم بوده باشد‪ .‬بنابه اعتقاد برخی از مورخین‬
‫محلی‪ ،‬اماناللهخان‪ ،‬والی بزرگ کردستان قصد ساخت فضاها و حیاطی در مقابل ایوان جنوبی (محل فعلی خیابان و‬
‫ساختمانهای پیرامون) را داشت ولی هرگز موفق به انجام آن نشد‪ .‬البته شاید این سبک معماری‪ ،‬خاص مساجد منطقة‬
‫کردستان باشد که در زمان والیان در این منطقه مرسوم بوده است‪ .‬در این سبک معماری‪ ،‬یک ایوان رو بهسمت شرق در‬
‫حیاط مدرسه و ایوانی رو بهسمت جنوب در قسمت جنوبی مسجد تعبیه میشده است‪ .‬شاید این امر متأثر از معماری منطقة‬
‫شمالغرب ایران باشد که بناها عموماً ایوانی ستوندار رو به جنوب دارند‪ .‬این سبک معماری در ساخت سایر مساجد شهری‬
‫سنندج نظیر مسجد والی (دارالامان)‪ ،‬مسجد وزیر‪ ،‬مسجد میرزا فرجالله‪ ،‬مسجد عبداللهبیگ‪ ،‬مسجد خسروآباد بیجار و مسجد‬

                                                                   ‫دو منارة سقز دیده میشود (همان‪.)41-40 ،‬‬
‫اماناللهخان‪ ،‬والی بزرگ کردستان با احداث مسجد ‪ -‬مدرسة جدید در فاصلة سالهای ‪1226‬ه‪.‬ق تا ‪1232‬ه‪.‬ق بهجای‬
‫مسجد ‪ -‬مدرسة دورة صفوی‪ ،‬نوع ارتباط جدید و نوآورانه را در دسترسی مسجد‪ ،‬قلعه و بازار ایجاد کرد‪ .‬این نوع‬
‫تغییرشکل در بافت فضای شهری سنندج در دورة قاجاریه نسبت به صفویه بسیار متهورانه به نظر میرسید‪ .‬این بنا‪،‬‬
‫جامعترین بنای شهر بهحساب میآید و بنایی باشکوهتر و عظیمتر از آن در شهر موجود نیست؛ چنانکه متون تاریخی‬
‫بسیاری به این بنای باشکوه پرداختهاند‪ .‬به نظر میرسد که اماناللهخان در ساخت بنای مسجد و دیگر عمارتهای شهر‬
‫تحت تأثیر تحول شهرسازی و معماری شهر اصفهان بوده است‪ .‬هرچند که ساخت بازار سنندج در دورة اول متأثر از‬
‫تفکر و معماری و شهرسازی مکتب اصفهانی است‪ ،‬بااینحال در دورة اماناللهخان این تأثیر بهمراتب بیشتر از دورة‬
‫صفوی بود؛ چراکه با تکمیل و مرمت میدانگاهی بزرگ در مقابل قلعة حکومتی و قرارگرفتن مسجد ‪ -‬مدرسة دارالاحسان‬
‫با سبک معماری مشابه‪ ،‬در تداوم همان روند بوده است که به نظر میرسد در این مقطع زمانی‪ ،‬با دقت و زیبایی خاص‬
   32   33   34   35   36   37   38   39   40   41   42