Page 37 - فصل پنجم-اقتصاد،مشاغل و شیوه معیشت/ استان کردستان
P. 37
/37استان کردستان
قرار داشته که مسجد را به میدان ارگ در ضلع شرقی مسجد متصل میکرده است .در کتب تاریخی اطلاعات زیادی درباره
معماری ،زمان ساخت و دیگر ویژگیهای این بنا آمده است .ازجمله مهمترین این کتابهای تاریخ محلی میتوان به تحفه
ناصریه ،تاریخ اردلان ،سیرالاکراد ،تاریخ کردستان و آیینه سنندج اشاره کرد.
همانطور که از نام این بنا پیداست ،مسجد -مدرسة دارالاحسان ترکیبی از مسجد و مدرسه است .این بنا یک حیاط،
شبستان ستوندار و دو ایوان دارد که یکی رو به شرق و دیگری رو به قبله است .حجرهها ،مدرسها ،مدخل ورودی،
راهروهای جانبی ،فضای مردهشورخانه و دو منارة این بنا نیز روی ایوان شرقی (ضلع غربی حیاط مدرسه) ساخته شدهاند.
در پیرامون حیاط مدرسه ،حجرههایی با ایوانچههایی در مقابل آنها دیده میشود .در وسط صحن مسجد ،حوض آبی تعبیه
شده که آب آن از قنات معروف به مسجد دارالاحسان تأمین میشده است .ایوان شرقی مسجد که در ضلع غربی حیاط
مدرسه قرار دارد ،افزونبر عملکرد یک ایوان باشکوه ،مدخل ورودی به داخل شبستان مسجد است .بهطورکلی در نگاه
نخست ،این بنای باشکوه بهصورت یک بنای تک ایوانی به نظر میرسد .این بنا یک ایوان جنوبی نیز دارد که دو مدخل
در آن تعبیه شده است .چون این مدخلها در طرفین محراب مسجد قرار دارند ،احتمالاً راهی برای ورود و خروج والی و
یا مقامات سیاسی و دینی بوده و بعید به نظر میرسد که راه ورودی عامة مردم بوده باشد .بنابه اعتقاد برخی از مورخین
محلی ،اماناللهخان ،والی بزرگ کردستان قصد ساخت فضاها و حیاطی در مقابل ایوان جنوبی (محل فعلی خیابان و
ساختمانهای پیرامون) را داشت ولی هرگز موفق به انجام آن نشد .البته شاید این سبک معماری ،خاص مساجد منطقة
کردستان باشد که در زمان والیان در این منطقه مرسوم بوده است .در این سبک معماری ،یک ایوان رو بهسمت شرق در
حیاط مدرسه و ایوانی رو بهسمت جنوب در قسمت جنوبی مسجد تعبیه میشده است .شاید این امر متأثر از معماری منطقة
شمالغرب ایران باشد که بناها عموماً ایوانی ستوندار رو به جنوب دارند .این سبک معماری در ساخت سایر مساجد شهری
سنندج نظیر مسجد والی (دارالامان) ،مسجد وزیر ،مسجد میرزا فرجالله ،مسجد عبداللهبیگ ،مسجد خسروآباد بیجار و مسجد
دو منارة سقز دیده میشود (همان.)41-40 ،
اماناللهخان ،والی بزرگ کردستان با احداث مسجد -مدرسة جدید در فاصلة سالهای 1226ه.ق تا 1232ه.ق بهجای
مسجد -مدرسة دورة صفوی ،نوع ارتباط جدید و نوآورانه را در دسترسی مسجد ،قلعه و بازار ایجاد کرد .این نوع
تغییرشکل در بافت فضای شهری سنندج در دورة قاجاریه نسبت به صفویه بسیار متهورانه به نظر میرسید .این بنا،
جامعترین بنای شهر بهحساب میآید و بنایی باشکوهتر و عظیمتر از آن در شهر موجود نیست؛ چنانکه متون تاریخی
بسیاری به این بنای باشکوه پرداختهاند .به نظر میرسد که اماناللهخان در ساخت بنای مسجد و دیگر عمارتهای شهر
تحت تأثیر تحول شهرسازی و معماری شهر اصفهان بوده است .هرچند که ساخت بازار سنندج در دورة اول متأثر از
تفکر و معماری و شهرسازی مکتب اصفهانی است ،بااینحال در دورة اماناللهخان این تأثیر بهمراتب بیشتر از دورة
صفوی بود؛ چراکه با تکمیل و مرمت میدانگاهی بزرگ در مقابل قلعة حکومتی و قرارگرفتن مسجد -مدرسة دارالاحسان
با سبک معماری مشابه ،در تداوم همان روند بوده است که به نظر میرسد در این مقطع زمانی ،با دقت و زیبایی خاص
