Page 4 - فصل سوم-گویش، ادبیات و ادبیات عامیانه/ استان کردستان
P. 4
گویش ،ادبیات و ادبیات عامیانه4/
بهرة دوم :ادبیات و ادبیات عامیانه (ادبیات مکتوب و شفاهی)
ادبیات رسمی
ادبیات سنندج ،در معنی خاص ،ادبیاتی است که از میانة سدة یازدهم هجری قمری با بنای این شهر در سال 1046ه.ق
(وقایعنگار27 :1381 ،؛ رونق )10 :1344 ،بهدست سلیمانخان اردلان ،پدید آمده است .این دوران ازنظر سیاسی ،مقارن با
حکومتهای صفویه (1146-905ه.ق) ،افشاریه (1210-1146ه.ق) ،زندیه (1209-1164ه.ق) ،قاجاریه (1304-1193ه.ق) ،پهلوی
(1304-1357ه.ق) و جمهوری اسلامی است .اردلانها از زمان بنای شهر سنندج در سال 1046ه.ق ،تا حکومت اماناللخان ثانی
(1277-1284ه.ق) برای بار سوم و برانداختن او در همان سال بهدست ناصرالدینشاه قاجار ،حکومت محلی داشتند (سنندجی،
)267 :1375؛ از آن پس نیز والیانی ازطرف حکومت قاجار و پهلوی برای حکومت بر کردستان انتخاب میشدند.
باآنکه اردلانها در بسیاری از مقاطع تاریخی مشغول جنگ بودند؛ اما دشمنیها و جنگهای مختلف ،مانع پیشرفت فرهنگ
و ادب و دانش نبوده و اتفاقاً آنها توجه ویژهای به این مسئله داشتند .امین زکیبگ میگوید« :سال 1214ه.ق اماناللخان اردلان
بهجای پدرش ،خسروخان بزرگ ،حکومت را به دست گرفت و تا سال 1240ه.ق ادامه داشت .اماناللخان ،امیری دوستدار
دانش و ادب بود و در دوران او شهر سنندج انقلابی به خود دید .قصر و دربار او پناهگاه شاعران و ادیبان و دانشمندان نهفقط
کردستان ،بلکه ایران بود .پس از اماناللخان ،خسروخان ،پسر اماناللخان به مدت ده سال فرمانروا شد و او نیز همچون پدر،
توجه ویژهای به ادب و فرهنگ داشت .ماه شرف خانم (مستوره) ،شاعر مشهور و ادیب برجسته ،همسر او بود» (نوری گرده
شینهای.)41 :1392 ،
شهر سنندج ،ازنظر ادبی ،جدا از سایر نقاط ایران نبوده است .بهدلیل تبادلات و ارتباطات فرهنگی ،غالباً سبکها و مکاتب
ادبی که در دیگر نقاط ایران پدید میآمد ،همچون سایر شهرها به سنندج نیز میرسید؛ اما سنندج ازلحاظ فرهنگی و ادبی،
تفاوتهایی با نقاط دیگر دارد .از مهمترین این تفاوتها ،میتوان به تنوع فرهنگی -زبانی ،گویشی ،ملی و مذهبی اشاره کرد.
در ادامة این بهره ،وضعیت ادبیات در سنندج از آغاز تا امروز و جریانهای ادبی از منظر شاعران و ادیبان ،بهصورت اجمالی
بررسی میشود.
.1شعر فارسی در سنندج از آغاز تا امروز
منابع قابل اعتماد دربارة وضعیت ادبیات سنندج در قرنهای یازده و دوازدهم هجری قمری در دست نیست؛ اما به همت
برخی از تذکرهنویسان تا حدودی میتوان دربارة اوضاعواحوال ادبیات از قرن دوازدهم هجری قمری به بعد به داوری پرداخت.
در بعضی از منابع ،برخی از شاعران ،ادبا و نویسندگان قرن یازدهم و دوازدهم هجری قمری چنین معرفی شدهاند که حاتمبیگ
کردستانی (قرن یازدهم) ،ملا عبداللطیف (اوایل نیمة دوم قرن یازدهم) ،ملا یعقوب فرزند ملا عبداللطیف (دوران هلوخان
اردلان) ،سید عبدالصمد توداری (اوایل قرن دوازده ه.ق) ،شیخ عبدالمؤمن اول مردوخی (1128-1066ه.ق) ،ملا اسحاق سنندجی
