Page 5 - فصل سوم-گویش، ادبیات و ادبیات عامیانه/ استان کردستان

‫‪ / 5‬استان کردستان‬

‫(قرن یازدهم)‪ ،‬خسروبیگ منشیباشی (متوفی به سال ‪1142‬ه‪.‬ق) و خواجه صادق اردلانی (اواسط قرن دوازدهم ه‪.‬ق)‪ ،‬تعدادی‬
‫از شاعران این دوران به شمار میآیند (طاریمرادی‪.)182-170 :1393 ،‬‬

‫با استناد به برخی منابع‪ ،‬اردلانها به فرهنگ و ادب توجه خاصی نشان میدادند‪ .‬ازاینرو‪ ،‬بیشتر شاعران و نویسندگان‬
‫در نوشتهها و تذکرههای ثبتشده بهگونهای با اردلانها در ارتباط بودهاند‪.‬‬

‫یکی از مهمترین منابعی که به شاعران سنندج در قرن سیزدهم هجری قمری پرداخته‪ ،‬حدیقة اماناللهی از میرزا عبدالل‬
‫سنندجی متخلص به رونق‪ ،‬عموی ماه شرف خانم‪ ،‬مستوره کردستانی است‪ .‬در این اثر ارزشمند‪ 43 ،‬شاعر سنندجی معرفی‬
‫شدهاند که بههمراه معرفی‪ ،‬اشعاری از آنها نیز نقل شده است‪ .‬حدیقة اماناللهی هم ازلحاظ نثر و هم ازنظر نظم بسیار اهمیت‬
‫دارد‪ .‬شاعرانی که در این اثر معرفی شدهاند عبارتاند از‪ :‬اثیم سنندجی‪ ،‬احمد بستی‪ ،‬اسیر اردلان‪ ،‬افسر سنندجی‪ ،‬اکبر‪ ،‬الفت‬
‫سنندجی‪ ،‬امانالل سنندجی‪ ،‬پرتو بروجردی‪ ،‬جوهری سنندجی‪ ،‬حاوی سنندجی‪ ،‬حسرت سنندجی‪ ،‬حیدر سنندجی‪ ،‬حیران‬
‫سنندجی‪ ،‬خرم سنندجی (خسروبیگ منشیباشی)‪ ،‬خسرو سنندجی (خسروخان والی جد اعلای اماناللخان والی ثانی)‪ ،‬خسرو‬
‫سنندجی‪ ،‬خسروخان والی ولد اماناللخان والی و والد اماناللخان والی ثانی‪ ،‬خلیل سنندجی‪ ،‬خواجة سنندجی‪ ،‬داوری‬
‫سنندجی‪ ،‬رابط بستی‪ ،‬راجی سنندجی‪ ،‬رونق سنندجی‪ ،‬سلیم سنندجی‪ ،‬سوزی سنندجی‪ ،‬شائق سقزی‪ ،‬شاکی منجم‪ ،‬شیدای‬
‫سنندجی‪ ،‬صالح سقزی‪ ،‬صالح سنندجی‪ ،‬صادق سنندجی‪ ،‬عالی سنندجی‪ ،‬عوام سنندجی‪ ،‬فتحی‪ ،‬مجید سنندجی‪ ،‬مسافر سنندجی‪،‬‬

‫مستوره سنندجی‪ ،‬مفتون سنندجی‪ ،‬ناظر بستی‪ ،‬هدایت سنندجی‪ ،‬والی سنندجی‪ ،‬والیة قاجار و یوسف سنندجی‪.‬‬
‫تمامی اشعار نقلشده از شاعران یادشده به فارسی است و هیچ شعر کردی از این شاعران در حدیقه نقل نشده است‪ .‬اشعار‬
‫نقلشده در این دوران بیشتر در قالبهای قصیده‪ ،‬غزل‪ ،‬مثنوی‪ ،‬ترجیعبند‪ ،‬قطعه‪ ،‬رباعی و شعر فرد‪ 1‬سروده شده است‪ .‬سدة‬
‫سیزدهم هجری قمری دورانی است که ازلحاظ سبکشناسی در ادب فارسی دوران بازگشت ادبی نامیده میشود‪ .‬این دوران‬
‫در میان شاعران فارسیزبان‪ ،‬در سه سطح زبانی‪ ،‬ادبی و فکری ویژگیهای خاصی دارد و بهدلیل تعاملات و مبادلات ادبی‬
‫شاعران سنندج با دیگر شاعران در سایر نقاط ایران‪ ،‬تأثیر فراوان پذیرفته است‪ .‬شعر فارسی دوران بازگشت ازنظر زبانی در‬
‫آغاز‪ ،‬خام و ابتدایی است و نشان میدهد که ادبای این دوره با متون قدیم و فصیح و بلیغ زبان فارسی بیگانه بودند؛ اما بعدها‬
‫بهسرعت بر اثر ممارست در متون قدیم‪ ،‬زبان تعالی مییابد و در شعر شاعرانی همچون سروش‪ ،‬قاآنی‪ ،‬شیبانی و داوری به‬
‫کمال میرسد؛ بهطوریکه زبان برخی از این شاعران را بهزحمت میتوان از زبان قدما بازشناخت (شمیسا‪.)311-310 :1374 ،‬‬
‫رونق‪ ،‬حاوی‪ ،‬داوری‪ ،‬شایق‪ ،‬خرم و بسیاری دیگر از شاعران این دوران ازنظر زبانی‪ ،‬همان زبان قدمایی را دارند؛ اما ازنظر‬
‫فکری سعی در بیان افکار مرسوم در عهد غزنوی و سلجوقی در قصیده و افکار دوران حافظ و سعدی در غزل را داشتند و‬
‫میکوشیدند مسائل روز را بیان نکنند تا هرچه بیشتر شعر به اسلوب قدما شبیه باشد‪ .‬قصاید و غزلیات بسیاری از شاعران‬
‫فارسیگوی این دوران موافق با این شیوة شاعری سروده شده است‪ .‬شعر شاعران این دوره بیشتر قصیده و غزل است‪ .‬برخی‬
‫از قصاید سادهاند و کمتر از صناعات ادبی استفاده شده و برخی نیز همچون قصاید انوری و خاقانی مشحون از صناعات ادبی‬
‫و تلمیحات است‪ .‬در بسیاری از قصاید مدحی شاعران این دوران‪ ،‬مبالغههای شعری شبیه به فرخی سیستانی و انوری ابیوردی‬
‫دیده میشود‪ .‬وقتیکه شاعر معتقد است نور خورشید از رأی ممدوح او کسب ضیا میکند و یا هر موجودی در کرة زمین‬
‫تابع فرامین ممدوح اوست؛ این نوع مدح هیچ تفاوتی با مدحهای انوری در قرن ششم هجری قمری ندارد‪« :‬مر حکم تو را‬

‫‪ .1‬تک بیت یا بیت فرد‬