Page 34 - فصل هفتم-اماکن مذهبی و آئینی/ استان کردستان
P. 34
اماکن مذهبی و آئینی34/
بنا ،دو ورودی اصلی و فرعی دارد که ورودی اصلی در جبهة غربی و ورودی فرعی در جبهة شرقی قرار گرفته است .فضای
میانی ساختمان خانقاه با ترازهای پلکانی در سه ارتفاع به حیاط میانی منتهی میشود ،مهمترین فضای همجوار با این حیاط در
تراز دوم و سوم شبستان اصلی خانقاه است که در قالب دو ساختمان همجوار (خانقاه آقایان و بانوان) طراحی شده است و جزء
اصلیترین خانقاههای سنندج است .فضاهای خدماتی در تراز زیرین حیاط و فضاهای پشتیبانی در ابتدای ورودی خانقاه
قرارگرفتهاند .بخشی از حیاط میانی بهشکل مستطیلی با تغییر زاویة نود درجه همراه با حوض آبی بزرگ (برای وضوگرفتن)
است و وجود درختان و فضای سبز گرداگرد حیاط به ورودی آن تأکید بیشتری میکند .طی سالهای اخیر ،تغییراتی در فضای
داخلی خانقاه پدید آمده است (همان.)90 ،
بستر طرح خانقاه به دو بخش فضاهای بسته و فضاهای میانی تقسیم شده است .فضاهای بسته ،فضای باز را که حیاط نسبت ًا
بزرگی است در میان گرفتهاند .شبستان خانقاه عمدهترین عنصر اطراف حیاط است .شبستان و حیاط عناصری هستند که در
طرح خانقاههای سنتی سطح شهر سنندج مشاهده میشوند .بخش اصلی حیاط میانی در جهت قبله قرار گرفته است و شبستان
در مقابل آن است .حیاط خانقاه ،متشکل از سه حیاط روباز در سه تراز مختلف با تغییر ارتفاع دو مترمربع در جبهههای
شرق و غرب است و فضای باز بزرگی است که با کفسازی ساده در میان فضاهای بسته بدون نظم هندسی خاصی شکل
گرفته است .قاعده این فضا را سه مستطیل با ابعاد متفاوت تشکیل میدهد .مستطیل میانی در جهت قبله ،مابین دو مستطیل
دیگر واقع شده است .باغچهای در اطراف حوض آب قرار دارد که بر سر راه چایخانه و وضوخانه به خانقاه (آقایان) منتهی
میشود ،مستطیل دیگر با تغییر ارتفاع کمی از سمت شرق به خانقاه (بانوان) منتهی میشود.
فقدان نظم هندسی مشخص و طرح نامتقارن حیاط و نماهای اطراف آن که صورتی اتفاقی به آن میبخشد ،موجب شده تا
حیاط میانی که در الگوی سنتی ،کانون توجه و هدایتکنندة باقی عناصر است ،در اینجا به یک فضای باز در میان احجام و
فضاهای بسته تبدیل شود .شبستان خانقاه ،در طبقة همکف با تغییر ارتفاعی از دو جبهة شرق و غرب شکل گرفته است .با عبور
از ورودی غربی ،پس از طی فضای مقدماتی کوتاهی ،سرویسهای بهداشتی و حیاط مشاهده میشود که پس از آن ،فضای
وضوخانه و چایخانه در محیط بیرونی قرار گرفتهاند .پس از این فضا ،محیط مستطیلشکل شبستان خانقاه دیده میشود که
محرابی در مرکز و رو بهسمت جنوب و قبله دارد که با تعدادی ستون در میانة شبستان ،محفل عرفانی (فضای سماع و ذکر) را
تشکیل میدهد.
نوسازبودن بناها در عین پایبندی به اصول سنتی ساخت خانقاه ،دغدغة اصلی طراحان بوده است .طراحان خانقاه ،حیاط،
چلهخانه و شبستان را بهعنوان عناصر سنتی خانقاه حفظ کردهاند .حیاط آن با حیاط مرکزی معماری ایرانی همخوانی دارد .حیاط
در مرکز قرار گرفته و فضاهای مهم همچون گنبدخانه ،ایوان و تالار در اطراف آن مینشینند .وسعت فضای سماع در مقایسه با
وسعت بقیة ساختمان ،آن را به عنصر اصلی و بقیة اجزای طرح را به حواشی آن تبدیل میکند و حیاط و شبستان عناصر اصلی
سازماندهی مجموعه هستند .حیاط خانقاه ،فضایی بزرگ است که در میان فضاهای بسته بدون نظم هندسی خاصی شکل گرفته
است .قاعدت ًا این فضا را سه مستطیل که در جهت قبله واقع شده است ،تشکیل میدهد .طراحی شبستان بسیار ساده و بیآلایش
است (همان.)91 ،
