Page 4 - فصل سوم-بناها، آثار و اشیای باستانی و تاریخی/ استان کردستان
P. 4
/3استان کردستان
این قلعهها ،ساختار متفاوتی نسبت به یک قلعة نظامی یا استحکامی داشته و بهصورت یک دژشهر (قلعه شهر) بودهاند
که برخی از آنها برای مدتهای طولانی بهعنوان یک مرکز حکومتی فعالیت داشتند .ازجملة این دژشهرها میتوان به دژشهر
پالنگان در شهرستان کامیاران اشاره کرد .البته این دژشهرها عموم ًا مربوط به زمان پیش از حکومت صفوی هستند .گفتنی
است که دژشهرهایی که بر تصاویر نقش شدند و در کتیبهها و نقش برجستههای کاخهای آشوری از آنها نام برده شد همانند
«کیشیسیم» و «خارخار» همگی مؤید این مطلب هستند( .همان .)23-22 ،بنابراین قلعههایی که در ادامه شرح آنها خواهد رفت،
همگی بهصورت دژشهر بودند و اغلب آنها گذشته از جنبة استحکامی ،عملکردی متفاوت داشتند .از دورة صفوی به بعد،
این دژشهرها و بسیاری از قلعههای دیگر ،کارکرد پیشین خود را از دست دادند (همان.)344 :1392 ،
.1قلعة زیویه
بیشک در استان کردستان مهمترین اثر باستانی برجایمانده از دورة مادها و مانناها ،قلعة زیویه است .این اثر در فاصلة پنجاه
کیلومتری جنوبشرق شهرستان سقز و یک کیلومتری شمال روستایی به همین نام واقع شده است .کوهی که قلعة زیویه بر روی
آن ساخته شده ،ازجمله کوههای منفرد این ناحیه است که بخش قاعده آن سطح نسبت ًا وسیعی در حدود چهل هکتار دارد .نام زیویه
برای اولینبار در سالنامههای آشوری متعلق به سارگن دوم ،شاه مقتدر آشوریان آورده شده است .اغلب محققین و باستانشناسان
بر این عقیدهاند که «زیبیه» یا «ایزبیة» ذکرشده در سالنامههای یادشده ،همین زیویه فعلی است .پس از کشف اتفاقی گنجینة زیویه
در سال 1325و انجام حفاریهای تجاری و سپس علمی باستانشناختی به مدت چندین فصل بر روی آن ،بخشهای زیادی از اثر
نظیر راهپله سنگی ورودی قلعه ،راهپله ستوندار ،حیاط سنگفرش ،اتاقها و انبارهای متعدد ،تختگاههای مختلف و تالار ستوندار
از دل خاک بیرون آمده است .عمدة مصالح بهکاررفته در بنای قلعة زیویه ،خشت است .برای اندود دیوارها نیز از نوعی اندودة
سفیدرنگ استفاده شده است .اعتبار و شهرت جهانی زیویه به ماجرای کشف اتفاقی آن در سال 1325برمیگردد .بهدنبال این
کشف ،شخصی به نام ایوب ربنو دست به حفاریهای تجاری در قلعه زد که درنتیجة آن ،قسمتهای زیادی از قلعه دچار تخریب
و نابودی شد .آثار و اشیای بهدستآمده از زیویه هماکنون در بسیاری از موزهها و مجموعههای تخصصی نگهداری میشود .در
حال حاضر ،تعدادی از این اشیاء در گنجینة موزة ملی ایران قرار دارند (همان.)110 ،
.2قلعة قمچقای
قلعه قمچقای در 45کیلومتری بیجار و بر روی یکی از کوههای منطقه ساخته شده است .موقعیت جغرافیایی این قلعه از
یکسو به درهای مشرف است که در قدیم به درة شاهان شهرت داشته و تیغههای بلند و هولناک این کوه با پرتگاههای مخوف
و بلند ،بالارفتن و رسیدن به دژ را بسیار دشوار میکند .ازسوی دیگر ،این قلعه از سمت جنوبغربی ،جنوبشرقی و شرق نیز
به پرتگاه دیگری مشرف است .ازاینرو ،ایجاد استحکامات برای قلعة یادشده لازم نبود؛ اما در سمت شمال قلعه که پشته ارتفاع
