Page 207 - تاریخ، فرهنگ و هنر استان کهکیلویه و بویراحمد
P. 207
َ
زمینه‌هایوروداسماعیلیانبهایرانازکورهارجان
نقش اسماعیلیان در تاریخ سیاسی ایران ،ب هخصوص در عصر سلجوقی و دژهای دفاعی آنان
در ایران ،پژوهشی که با رهیافت روشمند به جایگاه کوره ارجان ،در ورود آنان به سرزمین
ایران پرداخته باشد ،وجود ندارد .در این مقاله در پی پاسخ به این پرسش‌ها هستیم.1 :
پیشینة حضور اسماعیلیان در کوره اَرجان ،به چه بازة زمانی برم یگردد؟ .2بسامد قلعه‌های
منتسب به این جنبش سیاسی -مذهبی ،تا چه اندازه با متون تاریخی همخوانی دارد؟ .3چه
عواملی در نفوذ و گسترش جنبش اسماعیلی به کوره اَرجان ،تأثیرگذار بوده است؟ بنابراین،
روش نکردن سیر تاریخی آغاز تا پایان حضور اسماعیلیان در کوره اَرجان و بررسی و مطالعه
باستا نشناختی قلعه‌های منتسب به آنان در این پهنه جغرافیایی ،از مهم‌ترین اهداف این مقاله
است .این پژوهش ضمن بهره‌گیری از متون تاریخی کهن و تلفیق آنها با بررسی‌های میدانی
باستا نشناختی ،کوشیده است تا به ارائة تحلی ِل دقی قت ِر کلیتی از تاریخ اسماعیلیان و حضور
آ نها در کوره ارجان بپردازد که تاکنون بررسی و مطالعه نشده است.
محققان تاریخ و باستان‌شناسی که پژوهش‌هایی را راجع‌به تاریخ ،عقاید و قلعه‌های
اسماعیلی انجام داده‌اند ،ب هرغم اینکه منبع همة آنها ،درخصوص این دژها ،متونی مانند تاریخ
کامل ابن‌اثیر (اب ناثیر ،)1371،تاریخ جهانگشای (جوینی )1385 ،و جام عالتواریخ (خواجه
رشیدالدین‌فضل‌الله )1381 ،و همچنین تاریخ ابن‌خلدون (ابن‌خلدون )1383 ،بوده است ،لیکن
درخصوص قلع هها و دژهای وابسته به این گروه مذهبی در کوره اَرجان ،برداشت‌هایی با
ارجاع نادرست آورد‌هاند .کتاب قلعه‌های اسماعیلی در ایران و سوریه (ویلی )1386 ،که منبع
ارزنده‌ای برای تحقیق در قلعه‌های تاریخی این دوره است ،با استناد به کتاب فدائیان اسماعیلی
برنارد لوئیس ،اشاره به فتح قلاع اسماعیلی جنوب اَرجان توسط سپاهیان محمد تپر ،شکست
نظامی و فروپاشی قدرت آنان در این کوره م یکند (همان .)60 ،در صورتی که لوئیس ،در
هنگام محاصرة قلعة شاهدژ ،شرط احمد بن عطاش را برای تسلیم قلعه به سپاه سلطان‌محمد
سلجوقی ،حرکت محافظان شاهدژ به سوی مراکز اسماعیلی در طبس ،اَرجان و الموت آورده
است (لوئیس)207 :1362 ،؛ بنابراین ،لوئیس ،نه به قلاع جبهة جنوبی اَرجان اشاره کرده است
و نه به حملة سلطان‌محمد سلجوقی .در منابع دورة تاریخی و اسلامی منبعی یافت نشد که نشان
دهد سلطان‌محمد و سپاهیان او ،در اَرجان بر علیه اسماعیلیان حمله‌ای ترتیب داده باشند و تنها
به حملة چاولی به دسته‌ای از اسماعیلیان ،که عدد آنها به سیصد تن می‌رسید ،در منطقة میان
اَرجان و رامهرمز ،اشاره شده است .از سوی دیگر ،مؤلف قلعة شاهدژ ،درخصوص رویداد فتح
205
