Page 208 - تاریخ، فرهنگ و هنر استان کهکیلویه و بویراحمد
P. 208
تاریخ،فرهنگوهنراستانکهگیلویه وبویراحمد
قلعه به دست سلطان‌محمد ب هطور مستقیم ،مقصد یاران اسماعیلی را در اَرجان ،قلعة ناظر ،ذکر
کرده است« :کسی را مأمور کنند تا برخی از آنان را تا قلعة نظیر (قلعة ناظر) در اَرجان که در
دست ه ممیهنانشان بود ،همراهی کنند» (میناسیان .)156 :1387 ،محققان از دژهای متعددی
در کوره اَرجان مانند؛ قلعة نادر نزدیک لیکک ،قلعة طیفور یا طنبور ،دز کلات یا دز گلاب،
قلعة الجص در حدود 15کیلومتری شمال‌شرقی اَرجان در کوه‌ها ،قلعة هلادان /دزکوه در 50
کیلومتری شمال اَرجان و قلعة الناظر در 30کیلومتری اَرجان نام برده‌اند (اقتداری:1375 ،
392؛ ویلی290 :1386 ،؛ هاجسن ،)272 :1363 ،با این‌وجود ،هی چگونه اطلاعاتی از این
استحکامات دفاعی ،انتشار نداده‌اند .افزون‌براین ،دژها و استحکامات منتسب به اسماعیلیان
در کوره اَرجان ،تاکنون بررسی میدانی نشده است ،همچنین به پیشینة حضور آن‌ها در این
کوره و گذرگاه‌های ورود آ نها به ایران نیز ،توجه نشده است .ب هنظر می‌رسد گام نخست در
شناخت وضعیت اسماعیلیان و حضور آن‌ها در این کوره ،شناخت پایگا‌ههای نخستین این
جنبش سیاسی -مذهبی و اشاعة آن به ایران ،از مرزهای کوره اَرجان ،ضروری باشد .روش
پژوهش ،تاریخی -تحلیلی است و نتایج پژوهش نیز با بهر‌هبردن از داده‌های باستان‌شناختی،
زبا نشناختی و منابع نوشتاری کهن به‌دست آمده است.
.2پیشینة حضور اسماعیلیان به کوره ارجان
باتوجه به متون تاریخی ،اسماعیلیه پس از شکل‌گیری نخستین در مناطق همجوار با
جنو بغربی ایران مانند کوفه (فعالیت‌های قرامطه) و بصره (مجمع اخوان‌الصفا) ،از سدة
چهارم قمری ،به‌تدریج وارد کوره اَرجان؛ یعنی دروازة ورود به ایران شدند که ب هدلیل موقعیت
راهبردی و مسیرهای ارتباطی متعدد چهارسوی شهر اَرجان ،زمینة آشنایی مردم و حکمرانان
آ لبویه را با اندیشه‌های اسماعیلی ،در این منطقه فراهم ساخت .جنبش قرمطیان ،از فِرق
منشعب از شیعیان اسماعیلی‌مذهب است که در اواسط سدة سوم قمری به رهبری حمدان
قرمط شکل گرفت که در عراق ب هخصوص در کوفه به فعالیت اشتغال داشت .شهر کوفه در
سمت راست رود فرات قرار دارد که با سرحد فارس ،یعنی ضلع شمالی خلیج فارس ،در مرز با
کوره اَرجان ،حدود 500کیلومتر فاصله دارد .نخستین ساکنان این شهر در سدة نخست قمری،
مهاجرین مسلمان جنگجو و سایر قبایل عرب بودند و پس از آن ،حدود چهار هزار نفر
ایرانی معروف به دیالمه که در جنگ نهاوند اسیر شده بودند به این شهر مهاجرت داده شدند
206
