Page 213 - تاریخ، فرهنگ و هنر استان کهکیلویه و بویراحمد
P. 213
َ
زمینه‌هایوروداسماعیلیانبهایرانازکورهارجان
و جام عترین نقشه تا پایان قرون میانة اسلامی ،توسط او تهیه شده است .اب نحوقل ،از ابوبکر
بن شاهویه ،ب هعنوان فقیه و مهندس و حسابدان یاد م یکند ،که اَرجانی بوده است (اب نحوقل،
.)38 :1345لحن مساعد جغراف یدان دیگر سدة چهارم هجری؛ یعنی المقدسی صاحب کتاب
احس نالتقاسیم فی معرف هالاقالیم ،نسبت به فاطمیان مصر و شام ،فرقة کرامیان نیشابور و
اظهار تمایل او به معتزلیان و صوفیان و نزاع با فردی که از معاویه در مقابل امام علی (ع)
طرفداری م یکرده (مقدسی ،)1361 ،نشان م یدهد که او احتمال ًا متمایل به شیعیان بوده است و
در ورای سفرهای او ،کسب آگاهی و شناخت جغرافیای مناطق مختلف با هدف آشنایی داعیان
و رهبران اسماعیلی و شاید فاطمیان مدنظر بوده باشد .کتاب او مشتمل بر یک پی شگفتار و
دو بخش است که در پی شگفتار به روش تدوین کتاب ،پیشگامان جغرافیا ،بیان اصطلاحات،
تاریخ تألیف ،دریاها و تر سگاهایش ،رودخان هها ،شهرهای همنام ،لهج هها ،شیوة بیان مؤلف،
ویژگ یهای هر سرزمین ،مذاهب و دست هبندی آ نها ،را‌هها ،گنبد و بارگا‌ههای افسان های ،جدولی
برای کارگزاران و اقلی مها و نمای کشور اسلام پرداخته است (همان .)66-63 :او با اتخاذ چرخة
فرهنگی بسیار کهن قلمرو عرب و عجم ،در بخش نخست کتاب به پنج اقلیم عربی و در
بخش دوم به هشت اقلیم عجمی پرداخته است .بیشتر نوشت ههای مقدسی در این کتاب براساس
مشاهدات و تجزی هوتحلی لهای عالمانه خود اوست .وی مانند دیگر جغرافیادانان معاصر خود،
همچون اصطخری و اب نحوقل بسیار سفر کرده و به همین جهت کتاب او مشتمل بر نتایج
تحقیقات و جس توجوهای وی در پهنه وسیعی از سرزمی نهای مرکزی و شرقی جهان اسلام
است که وی از زادگاه خود در فلسطین به آ نها سفر کرده بوده است (مقدسی ،1361 ،ج.)2 :۱
در ادامة حضور علما و جغراف یدانان یادشده ،طی سدة پنجم قمری ،ناصرخسرو نیز در
بازگشت از سفر حج از بصره به کوره اَرجان وارد می‌شود و ضمن حضور در مهروبان به شهر
اَرجان وارد می‌شود؛ اما جز به توصیف شهر و بحث و سؤال در زمینة هندسه و حساب و کلام
با امام معتزلی شهر ،به نام بوسعید بصری ،به نکته دیگری نپرداخته است (ناصرخسرو:1344 ،
120؛ تصویر .)4نزدیکی زمان حضور حسن صباح (فدایی‌خراسانی )89 :1373 ،و ناصرخسرو
در اَرجان و ظهور اسماعیلیان و ابوحمزه اسکاف در آغاز شکل‌گیری دولت سلجوقی ،حاکی
از یک برنام هریزی سنجیده برای دعوت و ملاقات با پیروان امام اسماعیلی آ نها در این
منطقه بوده است .وضعیت شهر و را‌ههای اَرجان پس از 444ق .ب هدلیل جنگ و خصومت
پسران باکالیجار ،نااَمن و مشوش شده بود ،به‌طوری‌که رفت‌وآمد در این کوره با مشکلاتی
211
