Page 217 - تاریخ، فرهنگ و هنر استان کهکیلویه و بویراحمد
P. 217
َ
زمینه‌هایوروداسماعیلیانبهایرانازکورهارجان
باشد و روزگاری نیز همنشین ابوسعید ابوالخیر بوده باشد و پس از مرگ او ،اَرجان را برای
دعوت برگزیده باشد ،زیرا اسکافی ،نسبتی به ساکنین شهر اسکاف در ناحیة نهروان عراق است
(خطیب بغدادی ،ج1417 ،1ق .)245 :صاحب البلدان از دو شهر اسکاف بالا و اسکاف پایین
یاد نموده که زیر کترین مردم در آنجا زندگی م یکنند (اب نفقیه .)29 :1379 ،همچنین اساکفه
گروهی از معتزلیان بود‌هاند که به ابوجعفر محمدب ن عبدالله اسکافی (متولد 240ق ).منسوب
هستند که ب هرغم اصلیت سمرقندی او ،ب هواسطة سکونت در اسکاف ،اسکافی خوانده شده است
(اب ناب یالحدید ،1379 ،ج .)13۳-13۲ :۱۷به هر حال ،هنوز هویت ابوحمزه ،داعی ارجانی در
بوت های از ابهام واقع است که از سرنوشت او اطلاعی حاصل نم یشود.
.5بحث
کوره اَرجان ایالتی گسترده با حدود 15000کیلومتر مربع ،از سازمان اداری فارس طی
دورة ساسانی تا پایان سلجوقی است که از دو بُعد تولیدات اقتصادی و راه‌های ارتباطی با
دیگر نواحی ایران برای اسماعیلیان اهمیت فوق‌العاده داشت و ژئوپولیتیک این منطقه،
بیشتر تحت‌تأثیر این دو عامل بوده است .حضور اسماعیلیان در ناحیة اَرجان ،به هجرت
احمد بن محمد بن اسماعیل بن جعفر صادق ،به رامهرمز در غرب اَرجان و گذر حسن
صباح ،هنگام بازگشت از مصر و بغداد به خوزستان و اصفهان برمی‌گردد .ناصرخسرو نیز
در بازگشت از سفر حج ،ضمن حضور در بندر مهروبان و شهر اَرجان از طریق گذرگاه
شمشیربریده به لوردغان ،خان‌لنجان و اصفهان رفته است .گسترش دعوت اسماعیلیان از
ناحیة اَرجان فارس و رامهرمز در خوزستان آغاز و سپس به مناطق مرکزی ایران ،نواحی
خراسان و جبال کشیده شده است .نزدیکی زمان حضور حسن صباح و ناصرخسرو در
منطقه و فعالیت گستردة اسماعیلیان به رهبری ابوحمزه اسکاف در آغاز شکل‌گیری
دولت سلجوقی ،حاکی از یک برنامه‌ریزی سنجیده برای دعوت و ملاقات با پیروان امام
اسماعیل ِی آنها در منطقه بوده است .داعی ابوحمزه در اَرجان ،ازجملة داعیان اسماعیلیه
سفرکرده به مصر بود که توانست بسیاری از قلعه‌های این منطقه ،مانند قلعة ناظر در حدود
خوزستان و قلعة طنبور در دو فرسنگی اَرجان ،قلعة جلادگان و بسیاری از قلاع دیگر،
مانند دژگلاب ،قلعة جص ،دژکوه ،قلعة فرامرز ،قلعة ماهیروبان ،قلعة لیرآب /دیرآب
و قلعة آب شیرین را ،که در متون متأ ّخرتر به آنها اشاره شده با ترفندهای مختلف
215
