Page 209 - تاریخ، فرهنگ و هنر استان کهکیلویه و بویراحمد
P. 209
َ
زمینه‌هایوروداسماعیلیانبهایرانازکورهارجان
(بلاذری279 :1337 ،؛ جعفری .)139 :1368 ،کوفه جایی بوده که مختار با حمایت موالی در
سال 66ق ،.زمام امور آنجا را به دست گرفت (دفتری .)17 :1399 ،حضور قبایل متعدد در
این شهر و اختلاط اقوام عرب و ایرانی ،زمینه را برای هر ج ومرج سیاسی و جنبش‌های متعدد
فراهم ساخت .شیعیان امامی بیش از هر مکان دیگری در جهان اسلام ،در کوفه متمرکز بوده
و رشتة امامت بعد از امام علی (ع) ،را از طریق امام حسن (ع) و امام حسین(ع) و یگانه پسر
بازمانده امام حسین (ع) ،یعنی علی بن الحسین؛ ملقب به زین‌العابدین ،به رسمیت می‌شناختند
(همان .)20 ،عوامل متعددی در ظهور جنبش‌های شیعی در کوفه و انتقال تشیع از کوفه به
ایران تأثیرگذار بوده است که عبارت‌اند از :نزدیکی کوفه به ایران ،جمعیت زیاد ایرانیان ساکن
کوفه ،سیاست‌های مساوا تطلبانة امام علی (ع) نسبت به ایرانیان کوفه و حمایت فکری و
نظامی ایرانیان از جنبش‌های شیعی ،انتقال شمار زیادی از ایرانیان ساکن کوفه به نقاط گوناگون
ایران در دورة معاویه ،ارتباط تجار و بازرگانان کوفی با مناطق گوناگون ایران (پوراحمدی
و بابای یسیاب .)40 :1391،مناطق گوناگون کوره ارجان و به‌خصوص شهر اَرجان در مسیر
ارتباط کوفه با سایر نواحی ایران بوده است؛ بنابراین ،تأثیرپذیری این ناحیه از جنبش‌های
تشیع مخالفان حاکمیت اُمویان و عباسیان بیش از سایر مناطق بوده است .این امر را می‌توان
از کثرت قلاع ناحیة کوهستانی این کوره دریافت که کارکرد برخی از آ نها در ارتباط با
اقلیت‌های دینی و مذهبی (به‌خصوص زرتشتیان و اسماعیلیان) سده‌های نخستین و میانة
اسلامی بوده است (سپیدنامه و همکاران 1399؛ سپیدنامه و همکاران.)1401 ،
کوفه ،محل شکل‌گیری فرقة خطابیه است که به امامت اسماعیل بن جعفر ،در زمان
زنده‌بودن پدرش و حتی محمد بن اسماعیل ،معتقد بودند (ابوحاتم رازی )123 :1390 ،و
فرقة اسماعیلیه با خطابیه هویت واقعی پیدا کردند (لوئیس )42 :1396 ،دفتری ،خطابیه
را در زمرة شیعیان تندروی م یداند که زمینه‌ساز نهضت اسماعیلیه شدند (دفتری:1397 ،
.)116نخستین پایگاه اسماعیلیان در آغاز قرن سوم قمری ،کوفه بود که در یک جنبش
انقلابی تشکیل یافتند و تا 286ق ،.که مقارن جدایی قرمطیان از آنان است ،دعوت یا رسالت
مذهبی -سیاسی اسماعیلی را ،ب هطور س ّری و از پایگاه‌های مختلف هدایت م یکردند (دفتری،
.)2۷-2۶ :1399قرمطیان از سال 273ق ،.به رهبری حسن بن بهرام جنابی (گناوه‌ای) ملقب به
ابوسعید ،در تاریخ سیاسی حوزه خلیج‌فارس ،ظاهر شدند .نخستین رهبر قرمطیان یا پایه‌گذار
این جنبش در فارس ،حسن جنابی؛ معروف به بوسعید ،حرفه دقاقی (آردفروشی) داشت که
207
