Page 10 - فصل اول-جغرافیای تاریخی/ استان کردستان
P. 10
جغرافیای تاریخی10/
مطالبی که تاکنون دربارة جغرافیای تاریخی کردستان بیان شد ،تا حدودی اطلاعاتی کلی از آن را بهدست داده است ،با
این حال در کتاب تاریخ کرد و کردستان ،آیتالله شیخ محمد مردوخ کردستانی نیز مطالب تأملبرانگیزی در این زمینه
نگارش کرده است که بدین شرح است:
«کردستان عبارت است از اماکنی که کردها از زمانهای گذشته و دوران پیشازتاریخ به آنجا آمده و پراکنده شدهاند.
حدود کردستان از شمال به ارمنستان ،از شرق به آذربایجان و عراق ایران (عراق عجم و خوزستان) که سلسله جبال زاگرس
در این قسمت واقع است ،از جنوب به عراق عرب (با ِبلستان) و ازطرف غرب به رود فرات و ولایات آسیای صغیر میرسد.
بعضی از مورخین حدود کردستان را اینگونه تعریف کردهاند :شمال :جبال آرارات ،غرب :نهر فرات تا سرحد بغداد،
جنوب :سرحد شمالی بغداد ،شرق :سرحد خوزستان و پارس و زنجان و ارومیه .طبق منابع ،مرکز کردستان در سابق شهر
«بهار» بوده در هشت میلی شمال همدان ،پس از آن ،مرکز کردستان به «سلطانآباد» چَمچَمال نزدیک کوه بیستون انتقال
یافته و ولایات ارمن و جزیره بخشی از کردستان و اربیل و آمد 1جزئی از ولایات جزیره بودهاند .برطبق این روایت در
قرن هشتم هجری کردستان مشتمل از 16ایالت بوده است :آلانی ،الشتر ،بهار ،خفتیان ،دربند تاج خاتون ،دربند زنگی،
داربیل و یزبیل ،دینور ،سلطانآباد چمچمال ،شهر زرو ،کرمانشاه ،کرند و خوشان ،کنگاور ،ماهی دشت ،تاق وستام و بیستون»
(مردوخکردستانی.)62 :1395 ،
اولیا چلبی که در سال 1065ه.ق به کردستان سفر کرده مینویسد« :حدود کردستان ازطرف شمال دیار ارزروم 2است و
از آنجا بهطرف وان و حکاری و جزیره و عمادیه و موصل و شهرزور و اردلانو درنه و درتنگ تا بصره میرود .طول آن
هفتاد فرسنگ و عرض آن کمتر است .بههرحال ،در بین مستشرقین راجع به حدود کردستان اختلافات زیادی دیده میشود
که همگی ناشی از عدم اطلاع آنان است .کردستان در دامنة جنوبی ارمنستان واقع شده که کمکم ارتفاع آن نقصان پیدا کرده
تا که در دشت بینالنهرین بهکلی ارتفاع آن از بین میرود .بنابراین ،ارتفاع جبال کردستان بهطورکلی از ارتفاع جبال ارمنستان
خیلی کمتر است .مثل ًا کوه چهلچشمه که رود قزلاوزن ازآنجا سرچشمه میگیرد منتهی درجه ارتفاع آن 4000متر است و
ارتفاع گردنهخان واقع در بین بانه و سقز 2255متر است ،درصورتیکه ارتفاع آرارات متجاوز از 5000متر بوده است»
(همان.)64 ،
مهمترین شهر ایالت سنَه همان شهر س َنه دژ است که پایتخت آن نیز محسوب میشود .این شهر در دامنة کوه آویدر
(آبیدر) واقع است و آبوهوایی لطیف دارد .از آغاز ،بنای سنَه دژ که سلیمانخان اردلان ،پسر میرعلمالدین آن را در سال
1046ه.ق بنا کرد تا زمان انقراض حکومت اردلانها ،فقط اردلانها در س َنه دژ حکومت کردند .از دیگر شهرهای ولایت
س َنه میتوان به بیجار که مرکز محال گروس بوده ،سقز که قصبهای تجارتی بوده و موقعیت آن بیشتر از سنَه اهمیت داشته
.1آ ِمد یا اَمیدا ،نام شهری باستانی است که در حال حاضر در کشور ترکیه و استان بکر قرار دارد .این شهر ،در واقع بخشی از ارمنستان بزرگ بود.
آمد بعدها به دیار بکر و اکنون به نام استان ایل تغییر نام داده است.
.2واقع در ترکیه امروزی.
