Page 6 - فصل پنجم-صنایع و هنرهای دستی/ استان کردستان
P. 6
صنایع و هنرهای دستی6/
و گلیم در این منطقه متفاوت از دیگر مناطق باشد .بنابراین قالی و گلیم کردستان ازنظر ویژگیهای نقوش به دو گروه تقسیم
میشوند:
الف) نقوش اشکالی :این نقوش شامل طرحها و نقش و نگارههای سنتی ،عشایری و روستایی است که کمتر دستخوش
تغییر و تحول شده و با تفاوتهایی اندک ،از سالها پیش به یک شیوه بافته شده است .ویژگی بارز این طرحها و نقشمایهها،
اشکال سادهشدة هندسی و نیمههندسی آنها است.
ب) نقوش منظم :این نقوش ،طرحها و نقشهای منظم ،پیوسته ،منسجم و متقارن دارد .نقوش منظم ،ریشة روستایی و
عشایری ندارند و طرح آنها برگرفته از طراحی فرشهای بافت شهر و سایر هنرهای شهرنشینی مانند پارچه ،ترمه ،قلمکار
و کاشی است؛ با این تفاوت که شیوة نقوش عشایری ،ساده شده است .ویژگی اصلی این فرشها نظم ،یکپارچگی طرح،
قرینهسازی و توازن است.
طرحهایی که در گلیم و قالی کردستان به کار میروند شامل گل چینی ،گل میرزاعلی ،گلوبلبل ،عروس و داماد ،ماسی درهم،
جقه توپی (هشت بوته) ،گل میناخانی ،جقه چارکی ،گل و گلدان ،نقش چهارباغ ،شوره بی (بید مجنون) ،نقشه موسایی ،کل وکیلی،
دسته گول ،گل هه مرو ،موش و گربه ،بوته و شاخ گوزن یا بوته یحیی چلمی ،بوته گرهای و تنگی ،نقشه بازوبند ،دار و گل ،نقش
مستوفی ،گاماسی ،نقشه سماوری ،کلهگاوی ،طرح تخت جمشید (که یل ولان) ،جقه بادامی ،جوزان ،توتفرنگی و گل چایی هستند
(همان.)79-78 :1381 ،
نساجی سنتی
صنعت نساجی سنتی در کردستان به جولایی معروف بود و شخصی که این کار را انجام میداد ،جولا نامیده میشد .باتوجهبه
وضعیت جغرافیایی کردستان و رونق دامداری در گذشته ،همواره پشم فراوان برای انجام این صنعت در دسترس بود .بهترین
قالی ،گلیم ،جاجیم ،رختخوابپیچ و جانماز را جولاها میبافتند .دختران و زنان ،کار نخریسی را بهوسیلة دوکهای سادة نخریسی
که در اصطلاح محلی به آن « َته شی» میگفتند ،انجام میدادند.
کار جولایی و بافتن نیز بهدست مردان و در کارگاههای مخصوص صورت میگرفت .شهر سنندج ،مرکز جولاها بود و بهترین
و معروفترین استادکاران این صنعت در شهر سنندج زندگی میکردند .دستگاه جولایی و یا همان نساجی سنتی ،پیچیدگی خاص
خود را داشت .همة وسایل این دستگاه از چوب ساخته شده بود .برای تعویض دندهها و نیز به هم پیچیدن قسمت بافتهشده و
تغییر سرعت دستگاه ،از وسایل بسیار ابتدایی و ساده استفاده میشد .جانماز و رختخوابپیچ ازجمله مهمترین محصولاتی است
که با جولاها بافته میشد .جانمازها معمول ًا از پشم سفید بافته میشدند؛ ولی رختخوابپیچها از رنگهای معمول ًا متضاد نظیر
سیاهوسفید و بهصورت شطرنجی بافته میشد (ایازی.)685 :1371 ،
امروزه این صنعت ،رونق و رواج سابق را نداشته و بسیاری از کارگاههای جولایی تعطیل و جولاها نیز شغلهای دیگری را
انتخاب کردهاند .ازجمله جولاهای معروف سنندج ،مرحوم حاج محمد حمیدی ،آقا فتحالله ،آقا حبیبالله ،مرحوم استاد عبدالله
نساج ،آقا نصرالله نساج ،پهلوان شکرالله نساج ،آقا سید محیالدین گویلی و آقای سید صدیق کیاست هستند (همان.)686 ،
