Page 21 - فصل اول-جغرافیای تاریخی/ استان کردستان
P. 21
/21استان کردستان
مانند بیشتر شهرستانهای استان کردستان ،سابقة حضور بشر در سقز نیز به دوران پیش از تاریخ و به حدود هزارة پنجم
پیش از میلاد برمیگردد .تپة پیش از تاریخی کانی در حومة شهر سقز گواه این مدعا است .در عصر آهن منطقة سقز به
یکی از مهمترین مراکز ایران تبدیل میشود .در این دوران منطقة سقز بهعنوان پایتخت امپراتوری ماننا 1درآمد و اهمیت
خود را تا دورة ماد نیز حفظ کرد .هرچند پیشینة تاریخی مدون این شهر به بیش از دویست سال نمیرسد؛ گفته میشود که
این شهر حدود 430سال سابقة مکتوب دارد .درهرحال ،موضع جغرافیایی سقز در حدود پانصد سال پیش در شرف به
وجود آمدن و شکلگیری بوده است (ابریشمی .)17 :1368 ،ازجمله آثار باستانی مهم شهرستان سقز به بازار سقز ،تپه زیویه،
مسجد دومناره ،مسجد شیخ حسن مولانآباد ،مسجد جامع تورجان و حمام حاج صالح اشاره میشود.
چنانکه از وجهتسمیة شهر مشخص است ،سابقة سقز به دورههای خیلی دور و زمان اتحاد قبایل ماد در منطقه در هزارة
اول پ.م برمیگردد .بعد از اتحاد قبایل ماد ،آنها دست به احداث قلعهها و استحکاماتی در سقز میزنند که نمونههای شاخص
آن قلعه زیویه و آرمائیت یا همان َقپلانتوی امروزی است.
عدة دیگری معتقدند که بعد از هجوم سارگن دوم؛ پادشاه مقتدر آشوری به منطقة مادها گریخته و سکاها جانشین آنها
شده و آنجا را پایتخت خود قرار میدهند .اعتبار و اهمیت منطقة سقز فقط به دورة مادها و مانناها محدود نمیشود و در
سایر دورهها نیز این منطقه از اهمیت زیادی برخوردار بوده است .بهرغم اهمیت زیاد سقز در دورههای اسلامی ،نام این
شهر در متون و منابع تاریخی این دوران نیامده است و در شرح سفرنامهنویسان و دیگر متون نیز اثری از نام سقز نیست.
به نظر میرسد که سقز بارها در طول تاریخ مورد هجوم و تاختوتاز قرار گرفته و تاریخ پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته
باشد.
هرچند که به تشویق یهودیان ساکن در سقز ،مردم شهر در قبال دین اسلام مقاومت کرده بودند؛ وجود مقابر و
آرامگاههایی که به دوران صدر اسلام منسوب است ،نشان از مرکزیت سقز در قرون اولیة اسلام دارد .در دورة صفوی
همانند اکثر ایالات و بلوکهای کردستان ،سقز نیز بهعنوان منطقة مرزی در مقابل دولت عثمانی قرار داشت و حتی مدتی
نیز به تصرف عثمانیها درآمد .دربارة سقز در دورة قاجار ،اطلاعات چندانی در دسترس نیست .بهطور مشخص در
مجمعالتواریخ نوشتة میرزا محمدخلیل در سال 1207ه.ق از سقز با اهمیت زیاد سخن به میان آمده است .حتی نقل شده
است که در نبردهای ایران با روسیه در عهد فتحعلیشاه قاجار سقز مورد حمله قرار گرفته که با مقاومت جانانة اهالی شهر
مواجه شده است.
پس از انقلاب مشروطه و سقوط محمدعلیشاه قاجار ،سالارالدوله برادر محمدعلیشاه مدتی در سقز حضور داشت
و اقداماتی را نیز انجام داد که بنابر اعتقاد برخی از تاریخنگاران محلی مانند عمر فاروقی ،این اقدامات فقط باعث کشتار
.1ماننا نام اتحادیهای از قبایل در ساحل غربی و جنوبی دریاچه ارومیه بوده که بعدها با افزایش قدرت در حدود قرن نهم پیش از میلاد ،دولت
قدرتمند ماننا را تشکیل میدهد.
