Page 23 - فصل اول-جغرافیای تاریخی/ استان کردستان

‫‪ /23‬استان کردستان‬

‫مرتفع آبیدر آن را احاطه کردهاند‪ .‬طول شهر از شمالباختر به جنوبخاور‪ ،‬از محلة جورآباد تا محلة آغهزمان در سال ‪1335‬‬
‫بیش از دو کیلومتر و عرض آن در حدود ‪ 1500‬متر بوده است (سازمان جغرافیایی ارتش‪ ،1335 ،‬ج‪ :5 .‬ذیل سنندج)‪ .‬سابقة احداث‬
‫خیابانهای شهر به سال ‪ 1305‬میرسد که تا سال ‪ 1313‬میدان مرکزی شهر و چهار خیابان سیروس (انقلاب)‪ ،‬شاهپور (امام‬
‫خمینی) ‪ ،‬فردوسی و خیابان طالقانی احداث شدند و این مسئله باعث شد بازار قدیم و سرپوشیده به دو بخش جدا از هم تقسیم‬
‫شوند‪ .‬چنانکه بیان شد‪ ،‬شهر سنندج مرکز استان‪ ،‬شهری در میان کوههای کردستان با ارتفاعات بلند در سمت شمال و شرق و‬
‫کوههای پوشیده از جنگل و سرابها در شمال است‪ .‬بیشتر روستاهای سرسبز و خرم کردستان در میان این درهها و دامنهها‬
‫پراکنده شدهاند‪ .‬باتوجهبه موقعیت خاص سنندج‪ ،‬این شهر از گذشتة دور مورد توجه بوده است‪ .‬براساس نقلقولهای مختلف و‬
‫متعدد‪ ،‬سابقه این شهر به دورة ساسانی بازمیگردد که مؤید این مطلب‪ ،‬کشف سفالهایی از دورة اشکانی و ساسانی در محل‬
‫سنَهدژ (کهندژ) است‪ .‬بررسیها و کاوشهای باستانشناسی در شهر سنندج قدمت شهر را بهمراتب قدیمیتر از دورة اشکانی‬
‫و ساسانی میداند؛ چراکه آثاری از دورههای پیش از تاریخ و دورة آغاز تاریخی در پیرامون و نزدیک بافت شهر پیدا شده‬

‫است‪ .‬ازجمله آنها میتوان به تپه آسیاب گریاشان‪ ،‬تپه آساوله و گورستان زاگرس در دامنة کوه آبیدر اشاره کرد‪.‬‬
‫سنَه یا سنَه دژ بنا بر پارهای مدارک و شواهد باستانشناسی از جایگاههای مهم در این بخش از ایران و منطقة کردستان است‪.‬‬

‫این شهر و نواحی مجاور آن با اساطیر پهلوانی و آریایی از اهمیت و قدمت این شهر حکایت دارد (نیکیتین‪.)361 :1366 ،‬‬
‫مکان این شهر روی تپة بزرگی در کنار رودخانة قشلاق «پیالکه توس نوذر» بود‪ .‬در بررسیهای باستانشناسی‪ ،‬قطعه‬
‫سفالینهای در حوالی توسنوذر به دست آمد که مربوط به هزارة اول پیش از میلاد است و مؤید این مطلب است که خانوادهای‬

‫ازطایفة توسنوذر تحت نام زرینکفش باقی مانده است (مردوخ کردستانی‪.)263 :1379 ،‬‬
‫موقعیت جغرافیایی شهر که بدان اشاره شد‪ ،‬بهعنوان محل مطمئن و دفاعپذیر بر سر راههای ارتباطی سرزمینهای آباد‬
‫پیرامون خود مانند همدان‪ ،‬آذربایجان‪ ،‬عراق و زنجان و قرارگرفتن شهرهای بزرگی همانند دینور‪ ،‬نهاوند‪ ،‬کرمانشاه‪،‬‬
‫شهرزور‪ ،‬شیز (تخت سلیمان)‪ ،‬مراغه‪ ،‬قزوین و ‪ ...‬در پیرامون آن‪ ،‬بر اهمیت این شهر بهعنوان پل ارتباطی و تأمینکننده‬
‫روابط و مناسبات شهرهای یادشده با یکدیگر میافزوده است (وقایعنگار کردستانی‪ .)30-24 :1381 ،‬قلعة حسنآباد در نزدیکی‬
‫این شهر که یک دژ ساسانی بود‪ ،‬همواره بهعنوان پادگانی برای حمایت از این شهر به شمار میرفت که احتمالاً براثر‬
‫زلزلهای ویرانگر و یا هجوم مغول ویران شده و به حیات خود بهصورت دهکدهای تا روزگار صفویان ادامه میدهد‪ .‬مرکز‬

‫حکومتی پس از ویرانی شهر س َنهدژ به قلعة حسنآباد منتقل میشود (هامون‪ ،1375 ،‬ج‪.)83 :8 .‬‬
‫براساس متون تاریخ محلی کردستان‪ ،‬سلیمانخان اردلان در حضور شاه صفی تعهد کرد که قلعههای مریوان‪ ،‬پالنگان‪،‬‬
‫حسنآباد و َزلم را تخریب و دارالملک کردستان را از آنجا به سنندج آورد‪ .‬چون به کردستان آمد‪ ،‬بهموجب عهد خود‪،‬‬
‫سنندج را آباد کرد و قلعة حکومتی را در بالای یک تپه در کمال استحکام بنیان نهاد که هماکنون همان تپه‪ ،‬قلعة دارالایاله‬
‫کردستان است و در مرکز شهر قرار دارد‪ .‬وی عمارتها و حمام و مسجد و بازاری را نیز در خارج و اطراف قلعه بنا نهاد و‬
‫به اتمام رسانید‪ .‬یک رشته قنات را نیز در دشت سرنووی که در هزار قدمی شهر سنندج واقع است‪ ،‬احداث کرد و آب آن‬