Page 24 - فصل اول-جغرافیای تاریخی/ استان کردستان
P. 24
جغرافیای تاریخی24/
را به شهر و میان قلعه آورد .یکی دیگر از حکام اردلان قدری از این قلاع را تعمیر کرد و سه شترگلو برای این قنات درست
کرد که بهسهولت آب آن به میان قلعة حکومتی بیاید و حالا آن شترگلوها باقی است و به همین واسطه این قنات به قنات
حسنعلیخان شهرت دارد .قلعة مختصری را نیز در اطراف آبادی سنندج کشید و تا سی سال پیش ،آثار این قلعه پیدا بود.
قریب 176سال این شهر به همان حالت باقی بود .حسنعلیخان در میان قلعة حکومتی ،عمارت و تالار چندی را بنیان نهاد
و حمامی را دایر کرد تا نوبت حکمرانی ولایت کردستان در تاریخ 1214ق .به اماناللهخان بزرگ رسید .اماناللهخان از سال
1220تا 1230ق .به توسعة شهر پرداخت و بنای عمارتها و مسجدها و بازار را در میان شهر گذاشت .در مدت ده سال،
همة این خیالات و اتفاقات را به اتمام رسانید و عمارات عالیه چندی را برپای نمود (وقایعنگار کردستانی31-30 :1381 ،؛
سنندجی.)123-122 :1366 ،
در منابع به شکلگیری بافت شهری سنندج بر دامنة تپهها اشاره شده است .واسیلی نیکیتین در حدود سالهای -1915
1918م .در ایران بود و از شهر سنندج این توصیف را ارائه میدهد« :اردلانها مرکزشان شهر کوچک و زیبای سنه است.
این شهر در منطقهای واقع شده که در خود ایران نیز به همان نام واقعی کردستان نامیده میشود .س َنه یک شهر قدیمی است
و کتیبههای بسیاری در اطراف این شهر بهدست میآیند و اغلبشان هم مربوط به دوران ساسانیان هستند که بر این نکته
گواهی میدهند» (نیکیتین.)361 :1366 ،
در سال 1046ه.ق .سلیمانخان فرزند میرعلمالدین فرزند تیمورخان اردلان ،در زمان شاه صفی حاکم کردستان شد و قلعههای
زلم و پلنگان و حسنآباد را ویران کرد و شهر فعلی سنندج را در سال 1046ه.ق .بنیاد گذاشته و آن را سنهدژ نامیده است (مردوخ
کردستانی.)331 :1379 ،
سلیمانخان اردلان ،والی کردستان در زمان شاه صفی ( 1038تا 1052ه.ق) به انگیزة نظامی و مرکزیت سیاسی برای حکومت،
هستة اولیة سنندج را بهصورت قلعهای بر فراز تپة طبیعی که به ارتفاع بیست متر بر اطراف احاطه داشت و در کنار روستای سینه،
بنا نهاد .این قلعه که در دورة معاصر به قلعة فردوسی و باشگاه افسران نیز معروف است ،درنهایت استحکام و با برج و بارو ساخته
شد و در اطراف آن عمارات ،حمام ،مساجد و اسواق زیاد ایجاد شد و یک رشته قنات از «سرنووی» در غرب شهر سنندج برای
دارالحکومه احداث و آب آن را با سه شترگلو به داخل قلعه انتقال داد .با کشف آثاری از دورههای پارت و ساسانی و سلجوقی
در داخل بقایای آن ،این قلعه (کهندژ) در سال 1382در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد .با استناد به منابع ،سازماندهی فضای
شهر سنندج شامل سه بخش است:
-دارالحکومه یا کهندژ که در مرکز شهر و یا در نقطة مهم و بالای شهر و مشرف به پیرامون قرار داشت.
-محلههای مسکونی و خانهها که آن را شارستان نیز گفتهاند که احتمال ًا بازار سنندج نیز در این دوره ساخته شد.
-ربض که شامل باغها و روستاهای پیرامون شهر است.
شهر سنندج ،در دورة حکومت شاه صفی (شاه صفوی) ،تحت حکومت موروثی خاندان اردلان از رشد چشمگیری برخوردار
شد؛ اما پس از بروز مشکلات و درگیری با حکومت مرکزی ،رونق چندانی نیافت .به همین دلیل محدودة کالبدی شهر در این
