Page 25 - فصل اول-جغرافیای تاریخی/ استان کردستان
P. 25
/25استان کردستان
مقطع زمانی محدود به قلعة حکومتی و محلة میان قلعه -که قدیمیترین محله است -و سه محلة دیگر به نامهای بازار ،جورآباد و
قطارچیان بود .از این دوران به بعد درگیریها و کشمکشهایی که در دوران حکومت صفویه و قاجاریه بین حکومتهای عثمانی
و ایران پدید آمد ،موجب پیشرفت و توسعه در این منطقه شد و مخصوص ًا دولت عثمانی با استفاده از مسائل مذهبی ،توجه ویژهای
به کردستان و بهخصوص سنندج کرد و این عامل نفوذ دولت عثمانی در ایران را توسعه داد .در این دوره ،مسجد و مدرسهای در
جنب دارالحکومه بنیاد شد و دو منارة رفیع هم در کنار آن ایجاد شد که این منارهها نزدیک به یکصد سال در نهایت استحکام
باقی ماندند .این مسجد در زمان قاجار بهدست اماناللهخان تخریب و مسجد -مدرسه دارالاحسان بهجای آن در نقطة دیگری از
شهر ساخته شد (زارعی.)33-32 :1385 ،
در زمان کریمخان به این شهر حمله و بخشهای از آن ویران شد .در دورة قاجار ،شهر دوباره تحت حمایت حکام اردلان
قرار گرفت و توسعه یافت (سنندجی .)122 :1366 ،به نظر میرسد که اوج رونق و شکوفایی سنندج مربوط به دورة حکومت
اماناللهخان والی است که شهر به عمران و آبادانی چشمگیری دست یافت .این وضعیت تا سال 1300ه.ق پابرجا بود .در طول
این دوره عناصر باارزشی همانند مسجدها ،محلهها ،مراکز خدمات اصلی و فرعی و گذرهای اصلی و فرعی شهر شکل گرفته است.
آثار معماری و شهرسازی این دوره ،تحت تأثیر سبک معماری اصفهانی و متأثر از تهران بود؛ چراکه اماناللهخان با آوردن
معماران و هنرمندان برجسته از اصفهان و سایر شهرهای ایران ،چهرة تازهای به شهر سنندج بخشید و بدینوسیله عناصر باارزش
معماری در شهر سنندج شکل گرفت .به نظر میرسد که این رونق و شکوفایی از همان دوره ،همزمان با حکومت فتحعلیشاه
قاجار آغاز شد و چهارباغ و عمارت خسروآباد در شهر سنندج ساخته شد .همین مسئله موجب شد ،خانه اعیانی و باشکوهی برای
وزرای حاکمان اردلان ساخته شود که ازجملة آنها عمارت آصف و عمارت مشیردیوان بود که از بناهای باارزش شهر سنندج نیز
به حساب میآیند .در این دوره بازار -که بزرگتر از میدان گنجعلیخان کرمان است -بهعنوان مرکز مبادلات اقتصادی رونق
گرفت و بازار میدان ،تحت تأثیر بازار میدان نقشجهان اصفهان است (زارعی .)39 :1387 ،ازجمله اماکن برجستة تاریخی میتوان
به قلعة حکومتی ،خانههای اعیانی در مجاورت بازار و قلعه ،خانه آصف ،مشیر ،ملکالتجار و ...اشاره کرد .محلهها و زیرمحلههای
شهری با مراکز اصلی و فرعی ،شکل خود را مییابند.
در سال 1268ه.ق و همزمان با سال 1851م ،گروهی از نقشهبرداران روسی نقشهای از شهر سنندج تهیه میکنند که اطلاعات
جامع و ارزشمندی ارائه میدهد .این نقشه حاوی اطلاعات بسیار باارزشی است که براساس آن شهر عمده کردستان ایران به نام
سنه ،یا سنندج کردستان در ساحل چپ نهر آب دیو که از رودخانههای قشلاق سرچشمه میگیرد ،استقرار یافته است .سنه متشکل
از سه بخش است:
-نارین قلعه (قصر)
-قلعة خان احمد کگنه (استحکامات)
-خود شهر
