Page 15 - فصل سوم-بناها، آثار و اشیای باستانی و تاریخی/ استان کردستان
P. 15
بناها ،آثار و اشیای باستانی و تاریخی14 /
بهکاررفته در آن سنگ ،سنگ لاشه ،ملاط ساروج ،آجر و آهک است .آهکبری ازجمله تزئینات داخل نقوش است .این
نقشها با نقوش آهکبری حمامهای خان در سنندج و قصلان در قروه مقایسه میشود.
زمان ساخت این حمام بهطور دقیق مشخص نیست؛ اما از شواهد برمیآید که این حمام در دورة قاجار ساخته شده است.
ادارة میراث فرهنگی با تملک حمام حاجی صالح در سال ،1380اقدامات حفاظتی ،استحکامبخشی و مرمت آن را در
فاصلة سالهای 1381تا 1384انجام داده است (زارعی1385 ،ب.)152 :
.2حمام خان
حمام خان یکی از شاخصترین حمامهای استان کردستان است .این حمام در ضلع شمالی بازار سرپوشیدة سنندج و
پایینتر از مسجد داروغه واقع شده است .این بنا بخشهای مختلفی ازجمله سردر ورودی ،سربینه ،حمام گرم ،خزینه ،خلوتی
و منبع آب دارد .با استناد به کتیبة سنگی سردر ورودی حمام ،این بنا در سال 1220ه.ق و به دستور اماناللهخان اردلان
ساخته و در سال 1296ه.ق ،بهسبب تملک امینالتجار 1بازسازی و مرمت شده بود.
چنانکه پیشتر نیز بیان شد ،یکی از مدارک ارزشمند دربارة ساخت بنای حمام خان ،سنگ نبشتة سردر حمام است که شامل
قصیدة مدحی از میرزا صادق اصفهانی متخلص به ناطق است .متن قصیده به خط نستعلیق ممتاز حجاری شده و در توصیف زمان
ساخت و بانی حمام است .همة مصراعهای قصیده تاریخ ساخت حمام در سال 1220ه.ق را تأیید میکنند (همان1385 ،الف.)54 :
در این حمام کتیبة دیگری از سنگ مرمر روشن وجود دارد که فقط قسمتهایی از بخش فوقانی آن باقی مانده است .به نظر
میرسد که این کتیبه نیز مدتها در حمام نصب بوده است.
تزئینات معماری حمام خان شامل آهکبریهای پرکار با نقوش گل و گیاه و حیوان ،کاشیکاریهای هفترنگ با
نقشمایههای بومی و محلی و نیز سنگفرش مرمرین است .یکی از عمدهترین آرایههای حمامهای قدیم در ایران ،آهکبری
است .این سبک در دورة صفویه و سپس در دورة قاجار ،در بسیاری از حمامها اجرا شده است .اوج این شیوة کار در منطقة
کردستان مربوط به دورة قاجار بود که در حمام خان سنندج تجلی یافته است .در این بنا آهکبری در سطح وسیع و گسترده به
کار رفته است .نقوش و طرحهای این حمام را میتوان در پنج گروه نقوش هندسی ،گیاهی ،جانوری ،حیوانی و اسلیمی جای داد.
نقش طاووس بهعنوان پرندهای شاخص در آهکبری حمام خان بسیار چشمگیر است .کاشیکاری در کنار نقوش آهکبری،
زینتبخش بینة حمام است .روی تمامی پایهها و نیز ازارة دیوار و سکوی غرفهها ،کاشیکاری هفترنگ با طرحهای اسلیمی
ترسیم شده است .از مهمترین نقشها در کاشیهای حمام خان ،نقش شیر و اژدهاست .در این نقوش ،شیر با رنگ زرد که رنگ
غالب کاشیهای دورة قاجار بوده ،نمایش داده شده است (همان.)84-73 :1391 ،
.1دوران حکومت فرهادمیرزا معتمدالدوله ،عموی ناصرالدینشاه
