Page 16 - فصل چهارم-آداب و رسوم/ استان کردستان
P. 16
آداب و رسوم16/
اشعار عروضی :این گروه موسیقی دربرگیرندة نغماتی همچون صمد لچکی ،مقام الله ویسی ،مقامهای کوچهباغی ،صمد
مسگری و ترانههای آهنگین است که بر اشعار مجازی و گاه عروضی استوارند.
بیتخوانی :در کردستان نوع دیگری از موسیقی وجود دارد که به آن بیتخوانی میگویند و احتمال ًا مترادف گاتاخوانی
یا گاساخوانی است .بیتخوانی مبنیبر نغمههای کاملاً ساده و بدون رعایت وزن ،قافیه و نظم است .بیتها
چندگونهاند .1 :مذهبی .2حماسی .3تاریخی و .4عاشقانه (همان.)60 :1392 ،
بخشی از گوشههای موسیقی مقامی کهن ایرانی در این سرزمین حفظ شده است و مقامهای موسیقی کردی ازنظر
پیوستگی فرهنگی کردها با سایر اقوام ایرانی و نیز بهدلیل داشتن جلوههای کهن موسیقی ایرانی از ارزش بسیاری برخوردار
است .اصول ًا موسیقی در کردستان در چند بخش اجرا میشود:
موسیقی مقامی :مقامهای کردی شامل اللهویسی ،حیران و قطار هستند .در این مقامها ،نوازندگان شماری از گوشههای
موسیقی ملی ایران را که در دستگاهها و مقامهای موسیقی محلی تجلی یافته است بهسبک ویژهای مینوازند.
موسیقی آوازی :این موسیقی در دو سبک و شیوه به نامهای هوره و سیاچمانه اجرا میشود .به نظر میرسد واژه هوره از
اهورا گرفته شده باشد .هوره آوازی کهن است که در بعضی از انواع آن ،روایتهای مربوط به ادیان باستانی ایران و
تقدس «آگر» (آتش) یافت میشود و از این لحاظ با اوستا شباهت دارد .گفتنی است که در گذشته ،اوستا را با لحنی
آهنگین میخواندند .به این دلیل شاید بتوان گفت هورهخوانی همان اهوراخوانی بوده است که در وصف سرور دانایان
خوانده میشد .بنابراین ،اینگونه موسیقی بیارتباط با موسیقی کردستان نیست.
موسیقی مذهبی :موسیقی مذهبی به دو صورت اجرا میشود .1 :موسیقی عزا که « َچه َمه ری» نامیده میشود و مراسمی است
که در سوگ بزرگان ،پهلوانان و جوانان ناکام اجرا میشود .شیوة اجرای مراسم و عظمت آن یادآور سوگ سیاوش است.
.2نوای ماه رمضان یا نوای سحری و بیدارباش که دو نوا و ریتم دارد .مراسم ذکر در تکیههای دراویش قادری با نواختن
دف و نی و در خانههای اهل حق در کرمانشاه و اورامانات با نواختن دف و تنبور اجرا میشود.
موسیقی حماسی :این موسیقی به نام « َهه ل پَه رکی» یا « َهه ل پَه رین» شهرت دارد و بهمعنی حمله کردن است .موسیقی
حماسی قدمتی بسیار دارد و به دوران مهرپرستی برمیگردد که در مهرابها بهصورت گروهی اجرا میشده است.
آثاری از این موسیقی در نقش سفالهای پیش از تاریخ مناطق مختلف ایران و بهویژه در تپه خزینه ایلام مشاهده
شده است.
موسیقی « َهه ل َپه رکی» شامل هفت ریتم اصلی است که بهترتیب با ساز و همراهی اجراکنندگان انجام میشود .ریتم آن کند و
آرام و یا با « َگه ریان» آغاز میشود و با ریتمهای هیجانی (سیجار) پایان مییابد .در بین این دو ریتم ،ریتمهای دیگری مانند سی
پا ،فتاحی و پشت پا ،زنگی و خانه میری ،فتاح پاشاییَ ،گه ریانَ ،شه لانَ ،چه پی ،سقزی ،کرماشانی و مریوانی وجود دارد که همة
آنها با همراهی نواختن ضرب و دو زله اجرا میشود .در این میان ،ریتم چپ و راست (فتاحی و پشت پا) در همة مناطق عشایر
ایران نیز اجرا میشود .ریتم « َگه ریان» در منطقة سنندج و اطراف آن تا مرزهای سقز و همدان و کرمانشاه اجرا میشود .در مریوان
ریتم سه پا معروف به راستا اجرا میشود .گفتنی است رقص سونه یا رقص مرغابی با آهنگ َلبلان اجرا میشود (همان .)61 ،رقص
« َهه ل َپرکی» در مراسم شادی مانند عروسیها بسیار رایج است .در گذشته این رقص همراه با نواختن دهل ،ضرب و دوزله بود که
امروزه دیگر از این سازهای سنتی استفاده نمیشود.
