Page 14 - فصل چهارم-آداب و رسوم/ استان کردستان
P. 14
آداب و رسوم14/
ادبیات شفاهی در فرهنگ مردم استان
کردستان سرزمین آواها و نواها است .در هر منطقه ،صدها نوع آهنگ و ترانه وجود دارد .این ترانهها با ریتمهای شاد
و گوناگون نوازشگر روح اهلدل است .روح کرد در ادبیات او و در فرهنگعامه ،موسیقی و غنای اشعارش نمود یافته است.
ادبیات کرد ،همان فرهنگ مردم و ادبیات شفاهی است و سرشار از عواطف انسانی و روح سلحشوری است .آنها برای همه
چیز ازجمله حوادث تاریخی ،فرهنگی و اساطیری ،شعر میسرایند .کردها که به آئینهای کهن خود پایبند هستند و از
سنتها نبریدهاند با بانگ فهلوی میسرایند و میخوانند (کسرائیان و عرشی .)23 :1372 ،اینگونه اشعار و ادبیات شفاهی کردها
در قالب ترانههای مختلف شکل میگیرد.
ترانههای کار از قدیمیترین ترانهها هستند .این ترانهها از آرزوی انسان ،زندگی و آینده ،شادیها و رنجها و درنهایت
امید و تلاش و پویندگی سخن میگوید .در فرهنگ مردم کرد ترانههای عروسی ،گلیم و قالیبافی ،رقص ،مشکزنی،
خرمنکوبی و دوشیدن گاو وجود دارد .اشعار این ترانهها و واژههای آن از سادهترین اتفاقات گرفته شدهاند و تصویری
طبیعی از احساسات را نمایش میدهند.
ترانههای خانقاهی از بخشهای اساسی آوازهای کردی است .دراویش کرد ،آنگاه که از شقاوت بیامان روزگار و
تبعیضهای ناروا به ستوه میآیند ،برای رهایی از نامردمیها و زرقوبرق دنیای مادی ،سر بر آستان خانقاه میسایند و
هماهنگ با ذکر «لا اله الا الله» و نوای پرطنین دف و نی و خواندن اشعار عرفانی به خلسه میروند و به تزکیة روح میپردازند
و بدینگونه از پیر و مرشد خویش یاری میجویند (زارعی .)52 :1386 ،این مسئله موجب شده است که دهها خانقاه با مکاتب
مختلف ،تحت عناوین قادری ،کسنزانی ،نقشبندی و ...در منطقة کردستان به وجود آید .در این خانقاهها در هنگام جشنها
و برگزاری مراسم گوناگون ،ترانههای خانقاهی اجرا میشود .مولودیخوانی از دیگر مراسم عرفانی و باشکوه ُکردها در
روزها و شبهای ماه ربیعالاول است .در این شبها در مساجد ،خانقاهها و منازل ،میلاد حضرت محمد (ص) جشن گرفته
میشود.
لالائیها یکی دیگر از انواع ترانههای کردی است .مادران برای خوابانیدن کودکان خود لالائی میخواندند .هرچند این
لالائیها نشانهای از بیوفایی زمانه است؛ مفهوم آن عشق مادر به فرزند و آرزوهای او برای فردای فرزند است .در قالب
این لالائیها ،اشکال مختلف ادبیات بومی بیان میشود .در حقیقت لالائیها ،آینة تمامنمای فرهنگ هر قوم است .لالائی
بر پایة اعتقادات محکم مذهبی بنا شده و مادر برای سلامت فرزندش از خداوند و گاه از پیر و مرشد و امامزادة منطقة خود
کمک میگیرد و این احساسات را در قالب شعر بیان میکند:
«الله بو ب َکه م تو خوا ،با رولَه ی کو َسه ی هَه جیج نِگادارِت بی ،الله لای کورپَه لای رولَه لای»
بدین معنی که «برای تو ای فرزندم ،تا «کوسه هجیج» نگهدارت باشد»1.
ترانههای محلی و اشعار مذهبی ،بخش دیگری از فرهنگ کردها است که در ترانههای بومی و محلی تجلی یافته و مانند
داستانهای غنائی ریشه در فرهنگ اقوام بومی دارد .سابقة تاریخی برخی از این ترانههای محلی حتی به نخستین روزهای
. 1کوسه هجیج زیارتگاه پیری است که به اعتقاد اهالی ،برادر امام رضا (ع) است و صاحب کرامات بسیار است .این زیارتگاه اکنون در روستایی به
همین نام در منطقه اورامان قرار دارد.
