Page 16 - فصل هفتم-اماکن مذهبی و آئینی/ استان کردستان
P. 16
اماکن مذهبی و آئینی16/
این مسجد -مدرسه ،شامل دو ایوان شرقی و جنوبی ،گلدستههای مستقر در ایوان شرقی ،صحن مرکزی و دوازده حجره
در اطراف شبستان ستوندار با 24ستون سنگی مارپیچ است .بخش شرقی به حجرههای طلاب علوم دینی اختصاص دارد و
بخش غربی آن صحن اصلی (شبستان) مسجد است .این بنا به سبک معماری مساجد کردستانی ساخته شده و تأثیر بهسزایی
در معماری سایر مساجد شهر سنندج داشته است .این بنا ،تزئینات کاشیکاری هفترنگ مینایی پرکار و ظریف ،ازارههای
مرمرین ،آجرکاری لعابدار و معقلی ،1حوض سنگی با فوارههای زیبا و ستونهایی با تزئینات طنابی دارد .از عمده تزئینات
بنا ،نگارش آیات قرآنی در قسمتهای مختلف مسجد است .این مسجد یکی از مهمترین دارالعلمهای دینی است و بسیاری
از عالمان دینی در این دارالعلم به کسب دانش پرداختهاند .مسجد -مدرسة دارالاحسان ،ارزشمندترین مسجد استان کردستان
ازنظر معماری و تزئینات معماری است (زارعی .)13 :1385 ،در این مسجد افزونبر آیات قرآنی ،قصاید بلندی در مدح شاه
قاجار ،امانالله خان ،والی کردستان و نیز اشعاری در توصیف مسجد و زمان ساخت آن در قالب کاشیکاری و حجاری ،از
شاعرانی همچون ناطق اصفهانی و خرم کردستانی دیده میشود .برخی از این اشعار ازنظر تاریخ سرایش آن دربارة این
مسجد -مدرسه اهمیتی دوچندان دارند.
دربارة زمان ساخت این بنا اختلاف بسیار است و تاریخهای متعددی برای آن آمده است؛ اما در اشعاری از کتیبة کاشیکاری
سردر ورودی شبستان ،تاریخ ساخت این بنا بدین شرح آمده است:
مصرع اول دهد از سال بنیادش خبر ف ّر ایزد باشد از این مسجد و مدرس بیان ()1226
مصرع ثانی است تاریخ سال از بنا باد دائم دارالاحسان اماناللهخان ()1227
از سیوم مصرع سیوم سال بنای آن بجو گشت این مسجد بنا از لطف حی المکان ()1228
چهارمین مصرع بود تاریخ سال چهارمین شد بنای این رواق از والی والانشان ()1229
پنجمین مصرع نشان سال اتمامش بود باد این مأوی محق فیض یزدان جاودان ()1230
تا در آفاق است نام ،از خاندانهای کهن تا به دورانست اسم از دودمان خسروان ()...
از این قصیده برمیآید مدت ساخت مسجد پنج سال بهطول انجامیده و تاریخ آغاز ساخت بنا نیز سال 1226ه.ق قید شده
است؛ هرچند این تاریخ با تاریخی که ناطق اصفهانی آورده است (1227ه.ق) مغایرت دارد.
بنا ،یك حیاط ،شبستان ستوندار و دو ایوان دارد كه یكی رو به شرق و دیگری رو بهسمت قبله واقع شده است .حجرهها،
مدرسهها ،مدخل ورودی ،راهروهای جانبی ،فضای مردهشویخانه و دو منارة این بنا ،بر روی ایوان رو به شرق (ضلع غربی
حیاط مدرسه) ساخته شده است .در پیرامون حیاط مدرسه ،حجرههایی با ایوانچههایی در مقابل آنها دیده میشود .در وسط این
حیاط ،حوض آبی تعبیه شده كه آب آن از قنات معروف مسجد دارالاحسان تأمین میشد .ایوان رو به شرق مسجد كه در ضلع
غربی حیاط مدرسه قرار دارد ،افزونبر عملكرد یك ایوان باشكوه ،مدخل ورودی به داخل شبستان مسجد است .بهطورکلی ،در
نگاه نخست و ازنظر سبكشناسی مساجد ایرانی ،این بنای باشكوه بنای یك ایوانی محسوب میشود .مسجد ،ایوانی رو به جنوب
نیز دارد كه دو مدخل در آن تعبیه شده است؛ ازآنجاکه این مدخلها در طرفین محراب قرار دارند ،احتمالاً راهی برای ورود و
خروج والی یا مقامات سیاسی و دینی بودهاند و بعید به نظر میرسد كه راه ورودی عامه مردم بوده باشند .به اعتقاد برخی از
.1کاشیکاری معقلی از کنار هم چیدن قطعات تراشخوردة کاشیهای رنگی که عمدتاً به اشکال مربع و مثلث و لوزی هستند ،ایجاد و طرحهای
هندسی و خطوط بنایی خلق میشود .این تکنیک در کاشیکاری دورة سلجوقیان به اوج خود رسید.
