Page 18 - فصل هفتم-اماکن مذهبی و آئینی/ استان کردستان
P. 18
اماکن مذهبی و آئینی18/
ایوان شرقی ،عبارت مقدس «لااله الا الله» به خط كوفی بنایی ،با كاشی فیروزهای بر زمینة آجر نوشته شده است .یكی دیگر
از كتیبههای این ایوان كه حاوی آیه نه از سورة جمعه است ،بر روی پیشانی ایوان مدخل ورودی است و به خط ثلث سفید
بر روی كاشی فیروزهای نوشته شده است .این كتیبه قبل ًا آسیب دیده بود كه در سال ،1370ادارة میراث فرهنگی وقت آن
را مرمت کرد .این آیه نیز در ارتباط با برپا داشتن نماز جمعه و اهمیت آن در آئین مقدس اسلام است (همان.)63 :1381 ،
آیاتی از سورههای مختلف قرآن در نمای داخلی و بیرونی ایوان جنوبی (ایوان رو به قبله) نوشته شده است .ایوان جنوبی
نیز ازنظر شكوه و عظمت در حد و اندازة ایوان شرقی است .مهمترین كتیبهای كه در این بخش استفاده شده است ،سورة
انسان است كه بهصورت نواری به خط ثلث سفید بر زمینة كاشی هفترنگ نقش بسته است .این كتیبه از سمت راست ایوان
بهصورت كمربندی آغاز میشود و هر سه ضلع آن را فرامیگیرد و در ادامة آن ،آیة 109از سوره الاعلی آورده شده است.
آیات یكم تا هفتم سورة انسان این كتیبه در طول سالهای گذشته تخریب شده و در مرمتهای چند دهة اخیر بهطور دقیق
در جای خود قرار نگرفته است.
در این ایوان ،افزونبر عبارت مقدس «اشهد ان لا اله الا الله» ،آیهالکرسی و آیات 255تا 257سورة بقره در كادری
مثلثشكل به خط ثلث زردرنگ در زمینة كاشی هفترنگ نوشته شده است .این كتیبهها ازنظر تاریخ ساخت ،همزمان و
عموماً به تاریخ 1332ه.ق هستند .نكتة حائز اهمیت در این كتیبهها ،انتخاب آیات قرآنی از سورههایی است كه هریك
ازنظر معانی و تفسیر تأملبرانگیز هستند.
بهکارگیری گستردة آیات قرآنی در این مسجد نشانگر توجه خاص بانی بنا به این امر است .این مسئله در داخل مسجد بیشتر است.
دیوارها ،پایهها و سرستونهای فضای داخل مسجد تا ارتفاعی معین با آیات قرآنی تزئین شده است .آیات قرآنی موجود در فضای
داخلی مسجد را میتوان به دو بخش عمده تقسیم كرد :الف) آیات قرآنی روی سرستونها .ب) آیات قرآنی روی دیوارها و كتیبه
نواری داخل مسجد (همان.)43 :1386 ،
در دورة قاجار و بهویژه حاكمیت خاندان اردلان (اماناللهخان والی) ،در اتمام و تكمیل آثار معماری از شعر بهعنوان مواد
تاریخ استفاده شایانی شده است .بهعنوان مثال شاعرانی همچون میرزا صادق ناطق اصفهانی 1تاریخ بناهای بسیاری را در كردستان
به دستور اماناللهخان به نظم درآورده است كه ازنظر صنعت شعری و ثبت زمان تكمیل و اتمام ابنیه حائز اهمیت است .وی
قصیدهای بلند برای تكمیل و اتمام مسجد -مدرسه دارالاحسان گفته كه تمام مصرعهای آن ،تاریخ اتمام بنا را بهدست میدهد.
این قصیده كه بر سنگ مرمر ازاره ایوان جنوبی (رو به قبله) مسجد به خط نستعلیق حجاری شده است ،در سه طرف ایوان از
سمت راست آغاز و در سمت چپ پایان میپذیرد .در این مسجد -مدرسه كتیبة دیگری نیز دیده میشود كه به خط ثلث و به
زبان عربی است و بهصورت كمربندی در داخل ایوان ورودی آن از سمت خیابان قرار دارد (وقایعنگار کردستانی.)57 :1379 ،
شهر سنندج بهلحاظ موقعیت ،توپوگرافی و فیزیك شهری خاص خود ،سیستم آبرسانی خاصی لازم داشته است و
مردم برای تأمین آب از سیستم قنات و هدایت آب چشمههای دامنة كوههای مجاور شهر ،استفاده میكردند .یكی از
قناتهای مهم شهر سنندج ،قنات دارالاحسان بود .این قنات دارای یك سنگ آب است و مادر چاه آن در دو كیلومتری
.1شاعر و ادیب اصفهانی که در ماده تاریخگویی ماهر بود .چندین قصیده در تاریخ گفته که هر مصرع آن همراه با تاریخ بوده است که از آن جمله،
قصیدة معجزیة که برای تذهیب گنبد حضرت معصومه (س) در قم سروده است.
