Page 17 - فصل هفتم-اماکن مذهبی و آئینی/ استان کردستان
P. 17
/17استان کردستان
مورخین محلی ،اماناللهخان والی كردستان قصد ساخت فضاها و حیاطی در مقابل ایوان جنوبی داشته؛ ولی موفق به انجام آن
نشده است .البته شاید این سبك معماری ،خاص مساجد منطقه كردستان باشد كه در زمان والیان در این منطقه مرسوم شده است
(آ .م .ف .کردستان .)1396 ،در این سبك معماری ،یك ایوان رو بهسمت شرق در حیاط مدرسه و ایوانی رو بهسمت جنوب در
قسمت جنوبی مسجد تعبیه میشده است .شاید این امر متأثر از معماری شمالغرب ایران باشد كه بناها عموم ًا ایوانی ستوندار
رو بهسمت جنوب دارند .این سبك معماری در مناطق آذربایجان ،كردستان و همدان رایج بوده است؛ اما در اینجا این نوع
معماری در مساجد -مدرسه مرسوم شده و بهویژه این سبك در طراحی و ساخت مسجد -مدرسة دارالاحسان بهخوبی اجرا شده
است .در ساخت مساجد شهر سنندج و حتی مساجد سایر شهرهای استان كردستان از این شیوة معماری الهام گرفتهاند و مساجدی
همچون مسجد والی (دارالامان) ،مسجد وزیر ،مسجد میرزا فرجالله و مسجد عبدالله بیگ سنندج ،مسجد خسروآباد شهرستان
بیجار و مسجد دو مناره سقز با یكدیگر مقایسه میشوند (زارعی.)14 :1385 ،
در متون تاریخی محلی به این موضوع اشاره شده كه اماناللهخان قصد داشته است كه در مقابل ایوان بزرگ رو به جنوب،
حیاط مسجد را بسازد كه اجل او را مهلت نداده است .در متون تاریخی به اینکه اماناللهخان قصد توسعة مسجد را در ضلع
غربی هم داشته است یا حیاطی در این بخش وجود داشته كه نمازگزاران پس از ادای فریضة نماز از شبستان وارد آن شوند،
اشاره نشده است .نبود نظم در پلان نیز شاید بهدلیل عدم توفیق وی در تكمیل مسجد -مدرسه باشد .ورودی بنا كه بهصورت
یك درگاه نسبتاً بزرگ و با دروازهای چوبی است ،در اصل ورودی مدرسه محسوب میشود و زنجیری بر آن آویزان است.
در پشت این درگاه ،یك هشتی به چشم میخورد .در ضلع جنوبشرقی حیاط مدرسه ،سرویسهای بهداشتی مردانه و زنانه
تعبیه شده است و در ضلع شمالشرقی آن فضای مردهشویخانه قرار دارد .افزونبر حجرههای پیرامون حیاط مدرسه،
راهروهایی بهصورت قرینه در اطراف ایوان شرقی تعبیه شده كه برای ورود و خروج مدخل صحن شبستان در هنگام ازدحام
نمازگزاران است .البته در ضلع غربی شبستان رو به كوچة ضلع غربی مسجد نیز مدخلهایی با در چوبی دیده میشود .مسجد
دارای دو گلدسته و بهعبارتی دو مناره بر روی ایوان شرقی است كه ازطریق پلههایی دسترسی به بخش فوقانی آن امکانپذیر
میشود .منارهها چندان مرتفع نیستند و هفتاد سال پیش تعمیر شدهاند .دو كتیبه بر روی این گلدستهها نصب شده است،
یكی روی منارة سمت راست كه در زمان تعمیر مسجد بهدست استاد اللهمراد انجام شده و دیگری قطعه شعری است مربوط
به ناطق اصفهانی كه تاریخ سال 1226ه.ق را دارد و بر روی منارة سمت چپ نصب شده است .بهطورکلی ،بخش عمدة
مدرسه شامل میانسرا (حیاط) ،مدخل ورودی و هشتی ،حجرهها و ایوانچههای پیرامون ،مدرسها ،سرویسها و فضای
مردهشویخانه و مسجد شامل ایوانهای شرقی و غربی ،شبستان ستوندار ،راهروهای جنب ایوان شرقی ،دو بالاخانه و
منارهها است (همان.)15 ،
داخل ایوان شرقی ،کتیبهای دیده میشود که سورة جمعه بر روی آن نوشته شده است .این كتیبه بهصورت نواری از
سمت راست آغاز و هر سه ضلع ایوان را دور زده و در انتهای سمت چپ پایان مییابد و با خط سفید در زمینة كاشی
آبیرنگ نوشته شده است و سال پایان آن 1331ه.ق است .در بخشهای تقسیمبندی شدة سینة ایوان در كادری مثلثشكل،
آیاتی از سورة نور به خط ثلث زرد رنگ در زمینهای از كاشیهای آبی فیروزهای نوشته شده است .در مركز این كادر ،قطعه
شعری آمده و در پیرامون آن ،آیه هجده سورة توبه نوشته شده است .این آیه «انما یعمر مساجد بالله »...است که در انتهای
شعر و به خط نسخ در سنگ مرمر ازاره بهصورت برجسته كندهكاری شده است .این كتیبه در یك كادر تزئینی قرار گرفته
و در رابطه با برپاداشتن نماز و تأكید بر زكات و ساخت مسجد است .در بخش فوقانی مدخل ورودی به داخل مسجد در
