Page 39 - فصل دوم-سوابق تاریخی/ استان کردستان

‫‪/39‬استان کردستان‬

‫در دورة آابویه که حکومتی گسترده و فراگیر بود و از شرق تا غرب ایران امروزی و بغداد را در کنترا داشت تعدادی‬
‫امیرنشین ُکرد ظهور کردند‪ .‬در ساا‪293‬ه‪.‬ق‪ُ ،‬کردهای هزبانی قیام کردند‪ .‬هزبانیها دارای چند طایفة بزرگ بودند و شخصیتهای‬
‫بزرگی ازجمله صلاحالدین ایوبی سردار مشهور اسلامی و حکمران بعدی ایوبیان از این طایفه بودند (صدیق توفیق‪.)253 :1393 ،‬‬
‫روادیها هم یکی از طوای بزرگ عشیرة ُکرد هزبانی بودند که در نواحی ارومیه‪ ،‬خوی‪ ،‬سلماس‪ ،‬اشنویه و دوین حکمرانی‬
‫محلی تأسیس و آن را اداره کردند‪ .‬از دیگر امیرنشینهای ُکرد‪ ،‬شدادیان بودند که در ارمنستان و آران حدود یک و نیم قرن‬
‫حکومت را در کنترا داشتند‪ .‬حکومت قدرتمند حسنویة کُرد را حسنویه بن حسین برزی کانی در ساا ‪348‬ه‪.‬ق‪ .‬تأسیس کرد‪.‬‬
‫این سلسله‪ ،‬نواحی شهرزور و جباا و دینور را تحت حاکمیت داشت که مرکز آنها قلعة سرمانج در جنوب بیستون بود (گروه‬
‫نویسندگان‪ .)53-52 :1367 ،‬بنیعناز هم از عشایر بزرگ منطةة کوهستان میان حلوان و کرمانشاه بودند که در فاصلة سااهای‬
‫‪381‬ه‪.‬ق‪ .‬تا ‪ 500‬ه‪.‬ق‪ .‬حکمرانی داشتند (صدیق توفیق‪ .)156-100 :1393 ،‬بنیمروان نیز در سااهای ‪ 380‬تا ‪489‬ه‪.‬ق‪ .‬بر دیاربکر‪،‬‬
‫ارجیس‪ ،‬ارزن‪ ،‬میافارقین‪ ،‬حصن کیفا‪ ،‬اخلاط‪ ،‬ملاذگرد و نواحی شمااشرقی دریاچة وان حکمرانی کردهاند (رشیدیاسمی‪ ،‬بیتا‪:‬‬
‫‪ .)187‬در ساا ‪370‬ه‪.‬ق‪ .‬کردهای حکاری قیام کردند و از سةاهی که عضدالدوله دیلمی برای سرکوبشان روانه کرد شکست‬

‫خورده و علیرغم امان گرفتن از عضدالدوله‪ ،‬گروهی از آنان به دار آویخته شدند (ابناثیر‪1867 ،‬م‪ ،.‬ج‪.)521 :8 .‬‬

‫تاریخ میانه‬
‫پس از سةریشدن بیش از پانزده قرن از کاربرد واژة ُکرد با انشاء و املای گوناگون و در جغرافیای سیاسی و ایلیاتی‬
‫منطةهای گسترده‪ ،‬کردها در زمان سلجوقیان در منطةهای واقع در شمااشرقی همدان و به مرکزیت بهار استةرار یافتند (گروه‬
‫نویسندگان‪ .)66 :1367 ،‬ازلحاظ تاریخی ریشة اسمی کردستان اولینبار ازطرف سلجوقیان به منطةهای واقع در میان آذربایجان‬
‫و لرستان یا مناطق غربی زاگرس گفته شده که با این حساب این ناحیه شامل سنندج‪ ،‬دینور‪ ،‬همدان و کرمانشاهان میشد‬

‫(قادری‪.)35 :1387 ،‬‬

‫حمدالله مستوفی قزوینی که در ساا ‪740‬ه‪.‬ق و در اواخر دورة ایلخانی کتاب نزهىالقلوب را تألی کرده ضمن شرح‬
‫ایالتهای تحت حکومت سلجوقیان برای اولین بار نام کردستان را در کتابهای تاریخی وارد کرده است‪ .‬به نوشتة قزوینی‪،‬‬
‫حدود کردستان به ولایت عراق عرب و خوزستان و عراق عجم و عربستان و دیاربکر پیوسته و شامل شانزده ولایت؛ آلانی‪،‬‬
‫الشتر‪ ،‬بهار‪ ،‬خفتیان‪ ،‬دربند تاج خاتون‪ ،‬دربند زنگی‪ ،‬دزبیل‪ ،‬وینور‪ ،‬سلطانآباد چمچماا‪ ،‬شهرزور‪ ،‬کرمانشاه‪ِ ،‬کرِند وخوشان‪،‬‬
‫کنگور (قصرالصوص)‪ ،‬ماهیدشت‪ ،‬هرسین و وسطام بود (مستوفی قزوینی‪ .)164-162 :1378 ،‬همانگونه که ملاحظه میشود‪،‬‬
‫نام هیچیک از شهرهای فعلی استان دیده نمیشود که میتواند دلیل متعددی داشته باشد‪ .1 :‬اسامی موردنظر در طوا زمان‬
‫تغییر کردهاند‪ .2 .‬هیچکدام از شهرهای امروزی استان کردستان در آن دوره‪ ،‬اهمیت سیاسی و اقتصادی نداشت‪ .3 .‬شهرهای‬
‫فعلی استان کردستان بعدها تأسیس شده و رونق گرفتهاند‪ .4 .‬ولایتهای یادشده در کتاب نزهىالقلوب مراکز ولایتی بوده‬

‫و در آن تاریخ هیچکدام از شهرهای فعلی استان مرکز ولایت نبودهاند‪.‬‬
‫در ساا ‪463‬ه‪.‬ق‪ ،‬نواحی کردنشین ایران به تصرف حکومت سلجوقی درآمد و الب ارسلان تمام امارت کردنشین را‬
‫ضمیمة خاک سلجوقیان کرد‪ .‬سرزمینهای ایرانی کردنشین در نبردهای سلجوقیان با رومیان‪ ،‬در حمایت از حکومت مرکزی‬
‫شرکت کردند‪ .‬سرزمینهای اکراد ایرانی‪ ،‬در این دوره‪ ،‬نةش پیونددهندة سلاجةة عراق (سلجوقیان بزرگ) با سلاجةة آسیای‬

‫صغیر را داشت (قادری‪.)43 :1387 ،‬‬