Page 40 - فصل دوم-سوابق تاریخی/ استان کردستان
P. 40
سوابق تاریخی40 /
قدرتمندشدن سریع سلجوقیان باعث از بین رفتن حکمرانان محلی شد .آنان ملوک مروانیه ،بنی عناز ،روادی ،شدادی
و شبانکاره را یکی پس از دیگری منةر کرده و سیستم نظام جدیدی را جایگزین آن کردند که به نام اتابکی در
تاریخ مشهور شده است .اتابک افرادی از اسیران و بندگان بودند که از ابتدا در خدمت سلجوقیان بودند و وظیفة آنها
سرپرستی و مراقبت از کودکان سلاطین سلجوقی بود .اینها از اقوام و عشیرههای مختل ترک بودند که سلاطین سلجوقی
آنان را دلسوز و مورد اعتماد خود میدانستند .تعدادی از این اتابکان در سرزمین کردستان مستةر شدند و محل سکونت
آنان در کردستان بود؛ اما بیشتر به نام شهر و ناحیة محل سکونت یا به نام شخص مؤسس در تاریخ شناخته شده هستند.
اتابکان مرتبط با مناطق کُردنشین شامل اتابکان ارتوقی در ماردین و نصیبین و حصن کی ،اتابکان ایلدگزی در جباا
و آذربایجان و اتابکان زنگی در موصل هستند.
در ساا 628ه.ق و با تنگشدن عرصه بر جلااالدین خوارزمشاه بهدست مغولان ،وی به اکراد پناه برد؛ اما مغولان به او
فرصت نداده و سةاهیانش را تارومار کردند (ابناثیر1867 ،م ،.ج.)325 :11 .
اعزام هولاکو در ساا 651ه.ق به مناطق غربی ایران سرآغاز دورهای شد که در تاریخ ایران به حکومت ایلخانان شهرت
یافت .جو وحشت و اختناق ناشی از استیلای مغولان ،به متفرق شدن بسیاری از قبایل کرد انجامید .در این دوره سه طایفة
مهم از اکراد به نام شاه منصور ،زنگنه و جیگانی بودند که عدهای از آنان به صحرای قراباغ در شماا آذربایجان کوچیده و
در آنجا حکومت محلی تشکیل دادند و عدهای دیگر به فارس و خوزستان متواری شدند (قادری .)45 :1387 ،هلاکو در مسیر
حرکت از خراسان تا بغداد ،الموت ،ری ،همدان ،کردستان ،کرمانشاه ،حلوان ،دینور و درنهایت بغداد را تسخیر کرد؛ مغولان
در جریان لشکرکشی برای فتح بغداد ،در برخی قسمتهای کردنشین ازجمله باختران ،دست به کشتار و غارت مردم زدند
(گروه نویسندگان .)66 :1367 ،تحوا عمدهای که در دورة ایلخانان در جغرافیای تاریخی و سیاسی کردستان رخ داد آن بود که در
دورة الجایتو ،مرکز قبایل کردستان از وهار (بهار) به سلطانآباد چمچماا نزدیک کرمانشاه منتةل شد (همان.)69 ،
تیمور لنگ در ساا 796ه.ق پس از تصرف بغداد و تکریت به کردستان روی آورد و پسرش جلااالدین میرانشاه را به
حکومت آنجا گماشت .وی نیز مانند پدرش ویرانیهایی در این نواحی به بار آورد .منابع از دیدار امیر شرفالدین بدلیسی با تیمور
برای دادخواهی مردم سخن گفتهاند (زکی .)128:1377،با ضع تیموریان قدرت قراقویونلوها در غرب ایران افزایش یافت .شاهرخ
تیموری توانست با همکاری برخی امرای محلی برای مدتی مجدد ًا بر این نواحی سلطه یابد؛ اما درنهایت آققویونلوها با استفاده از
رقابت امرای محلی کرد توانستند بر رقبای خود تیموریان و آققویونلوها پیروز و برای مدتی به قدرت فائةه منطةه مبدا شوند
(قادری.)48 :1387 ،
صفویه تا پایان قاجاریه
دوره ترکمانان آققویونلو و قراقویونلو آخرین دورة عدم تمرکز سیاسی در ایران بود .تیموریان تمام حکمرانان محلی را
مغلوب و مطیع ،بعضی را برکنار و تعدادی را ابةا کردند ولی حکومت آنان در مناطق مرکزی و غربی ایران چندان تثبیت نشد.
دوران ترکمانان کوتاهتر از آن بود که بتوانند سیطرة خود را بر تمام ایران و یا حکمرانان محلی قطعیت ببخشند .با ظهور صفویان
تمام این موانع رفع شد و اولین حکومت یکةارچه و مةتدر ایرانی ظهور ،رشد و ثبات یافت .صفویان با اتکا به نیروی جدید و
وابستة قزلباش و با قدرت ایمان مذهبی و جایگاه معنوی توانستند در اندک زمانی یکةارچگی را در ایران محةق کنند .در
کردستان اما وضعیت متفاوت بود .حکومت محلی اردلان پیش از صفویه تأسیس شده بود و این حاکمان محلی بدون نیاز به
